Agrokimyo va tuproqshunoslik

Al, Ba, Ca, H, Mg, Pb, Cs, K, NH
4
, Na, Li. 
Tuproqdagi barqaror va ohirigacha kolloidlar koagulyatsiyasi uch valentli 
alyuminiy kationlar bo‘lgandagina amalga oshirilishi aniqlangan. Bariy bilan kaliy 
kationlari ham kuchli koagulyator hisoblanadi. Natriy, kaliy va litiy kolloidlarni tezlik 
bilan dispergatsiya va peptizatsiya bo‘lishi jarayonini jadallashtirish imkoniyatiga ega. 
Almashinuvchi ammoniy, temir, marganets oksidlari manfiy zaryadlangan gumus va 
kremniy kolloidlari birikib to‘liq koagulyatsiya jarayoni amalga oshiriladi. Organik-
mineral kolloidlar ancha turg‘un bo‘lib, koagel alyumosilikatlar hosil qiladi. 
Kolloidlarning tuproq hosil qilish jarayonida roli katta ahamiyatga ega bo‘lib, 
ularni peptizatsiya bo‘lishi, ishqoriy kationlar bilan to‘yinishi va yuqori dispers holatga 
aylanishi tuproqda suv o‘tkazmaydigan qatlam, sernamlikda qovushqoq, quriganda 
qatqaloqlarni hosil qiladi. Kolloidlarning tabiati va holatiga binoan tuproq donadorligi 
hamda unumdorligi o‘zgaradi. Tuproqdagi kaliy, kalsiy, fosfor o‘simlik ildizlariga 
kolloidlar orqali o‘tadi. Kolloidlar suv harakatini va tuproqning issiqlik rejimini belgilab 
beradi. 
3.Tuproq suyuq, gaz, qattiq va biologik fazadan iborat
bo‘lib, ular turli 
o‘lchamdagi mineral va organik zarrachalardan tashkil topgan. Tuproq suyuq, gaz va 
qattiq holatdagi moddalarni yutish (adsorbsiya) xususiyatiga ega. Tuproq qolloidlari 
tomonidan gaz va suyuq holatdagi moddalarni o‘z yo’zasiga turg‘un yoki almashinuvchi 
holatda yutishiga uning 
singdirish qobiliyati
deyiladi. Tuproqning singdirish qobiliyatini 
K.K.Gedroys, G. Vigner, S. Mattson, YE.N.Gapon, B.P.Nikolskiy, N.P.Remezov, 
I.N.Antipov-Karatayev, A.N.Sokolovskiy, A.F.Tyulin, S.N.Alyoshin, N.I.Gorbunov, 
D.D.Gleriya, F.Kelli kabi olimlar tomonidan har tomonlama chuqur o‘rganilgan. 
K.K.Gedroys ta’limotiga binoan, tuproqning singdirish qobiliyati deganda tuproq 
tomonidan moddalarni erigan holatda yoki organik va mineral zarrachalar holida, 
kolloidlar, mikroorganizmlar va yirik suspenziyalarni ushlab turishi imkoniyati nazarda 
tutiladi. 

---

139 
Tuproqning singdirish (yutilish) qobiliyatini 5 guruhga bo‘lib o‘rganiladi: 
mexanik, fizik, fizik-kimyoviy yoki almashinuvchi kimyoviy, kimyoviy va biologik 
qismlar. Tuproq tarkibiy qismining singdirish yoki yutish jarayonida ishtirok etishini 
uning 
singdirish 
kompleksi
(majmuasi) 
deyiladi 
va 
qisqacha 
TSK 
deb 
ifodalanadi.Tuproq singdirish kompleksining asosiy qismini tuproq kolloidlari tashkil 
qiladi.