Agrokimyo va tuproqshunoslik

17- MAVZU. TUPROQ KISLOTALILIGI VA ISHQORIYLIGI. TUPROQ 
BUFERLIGI VA UNING AHAMIYATI. 
Режа:
1
. Тупроқ реакцияси ва унинг турлари. 
2. Тупроқ кислоталилиги ва унинг турлари. 
3. Тупроқ ишқорийлиги ва унинг турлари. 
4. Нордон ва ишқорий реакцияга эга бўлган тупроқлар хоссаларини 
яхшилаш. 
5. Тупроқ буферлиги ва унинг аҳамияти.
1.Tuproq reaksiyasi eritmadagi Н
+
va ОН
-
miqdoriga bog‘liq bo‘lib, uning рН 
darajasi рН=-lg (
H+
) yoki рН = -lg
(OH-)
belgilanadi. Vodorod ionlari konsentratsiyasining 
(OH- faolligining) manfiy ishoralari unli logarifmi tarzida ifodalanadi. Erigan moddalar 
tarkibi va ularning qattiq faza bilan bo‘lgan munosabatiga binoan, eritmada vodorod va 
gidrooksil ionlar konsentratsiyasiga qarab, tuproq reaksiyasi neytral (рН 7), kislotali 
(рН<7) yoki ishqoriy (рН>7) reaksiyaga ega bo‘lishi mumkin. 

---

141 
Tuproq reaksiyasi, mineral massaning kimyoviy, mineral tarkibi, erigan tuzlar 
miqdori, organik moddalar tabiati, namlik, tuproq havosi va mikroorganizmlar miqdori 
va hayoti bilan chambarchas bog‘liqdir. 
Suvda eriydigan tuzlar kislotali, neytral, ishqoriy tabiatli bo‘lishi mumkin. 
Tuproqda eng ko‘p tarqalgan mineral kislotalardan biri Н
2
СО
3
, u termodinamik va 
biologik faoliyatiga binoan tuproq muhitining рН 3,3-4,5-5,7 да ushlab turaoladi. 
Tuproq va uni hosil qiluvchi ona jins tarkibidagi oltingugurt birikmalari, (sulfidlar) 
oksidlanishi natijasida sulfat kislotasi hosil qilib tuproq rN ni 7-8 dan to 2-3 gacha 
tushirib yuborishi mumkin. 
Tuproq eritmasining kislotalik (рН 3-3,5) reaksiyasini organik gumus tarkibidagi 
gumin 
va 
fulvokislotalar 
pasaytirib 
yuboradi. 
Tuproqdagi 
zambrug‘lar, 
mikroorganizmlar, jonivorlar, o‘simlik ildizlaridan chiqqan moddalar organik kislotalar 
(sirka, shavel va limon) рН miqdorini oshirib yuboradi. 
O‘simliklar rivojlanish davomida, tuproq tarkibidagi anion va kationlarni iste’mol 
qilib, eritmaga Н
+
, ОН
ˉ
, НСО
3ˉ
, СО
2ˉ
chiqarib, uning rN ni kislotali yoki ishqoriy muhit 
tomon o‘zgartirishi mumkin. Kislotali yoki ishqoriylik birikmalarning vodorod 
(protonini) chiqarish hususiyati bilan belgilanadi. Masalan, kislotalar suvga protonlar 
bersa, ishqoriy birikmalar esa suvdan protonlar qabul qiladi.