205
Корхоналарда ишлайдиган бўлинмалар ва
хизматлар
Ахолига
хизмат
кўрсатадиган
Буфетлар,
дўконлар
Уй
-ж
ой
ко
мм
ун
ал
хў
жалиг
и
Дам олиш
хоналари,
Маори
ф ва
мадани
ят
Ошхон
алар,
дала
тамадд
ихонал
Спорт ташкилотлари
Тиббиёт
муассаса
лари
Душлар,
ҳаммомл
ар
Тиббиёт
пунктлари
Ишчиларни иш
жойига етказувчи
транспорт
Мехнат муҳофазаси
хизмати
Ўқув-
ишлаб
чиқари
ш
Умумий
овқатлан
иш ва
савдо
Макта
бгач
а
бо
лала
р
муасс
асал
ар
и
А
хо
ли
ни
таши
йд
ига
н
Ки
р ю
ви
ш
И
жт
им
ои
й
ин
фр
ат
уз
ил
ма
Р
ес
урс
ла
р п
отен
ци
али
ни
нг
си
фатомил
ла
ри
Ма
ла
ка
Профе
сс
и-
он
ал
тай
ёрга
рли
к
С
ифат
Ун
ум
дорли
к
Та
би
ий
С
ун
ъи
й
Р
ес
урс
с
ифт
аи
Саноатдан келадиган
Қишлоқ хўжали-гидан келадиган
Меҳнат ресурси
Ер ресурси
Моддий
ресурслари
206
1-расм.Ресурслар потенциалининг сифатомиллари
Ишлаб чиқариш муносабатлари нуқтаи назаридан самарадорликнинг
муҳим омили, бу кишиларни самарали меҳнатга ундовчи ва бозор
муносабатларини ривожлантиришга бўлган мотивлари ҳисобланади,
уларни қуйидаги схемада кўриш мумкин:
2-расм. Қишлоқ хўжалигида самарадорликнинг мотивлари.
Маълумки, соф даромад ва фойда - икки хил иқтисодий
категориядир. Агар соф даромад вужудга келган барча қўшимча
маҳсулот қийматини ифодаласа, фойда - товар маҳсулотини сотишдан
олинган қисминигина ифодалайди. Соф даромаднинг бир қисми баҳо ва
солиқ сиёсати ва ҳар хил тўловлар орқали давлат ва маҳаллий
буюджетларга бориб тушади ва умумхалқ эҳтиёжлари учун ишлатилади.
Фойда - сотилган товар маҳсулотидан тушган пул маблағидан шу
маҳсулотни тўла ишлаб чиқариш харажатларини (марказлашган тўловлар
ҳам шунга киради) чиқариб ташлаш йўли билан аниқланади.
Самарадорликнинг энг муҳим қиймат кўрсаткичлари қуйидагилар
ҳисобланади:
ЯМ
1. С = ---------------
ИХ+Е*АФ
Бу ерда: С- самарадорлик;
ЯМ- ялпи маҳсулот;
ИХ-ишлаб чиқариш
харажатлари;
Е-0,15 асосий фондлар иқтисодий самарадорлигининг
меъёрий коэффициенти;
Асосий фондлар
Моддий оборот воситалар
Техникавий-технологик
Ташкилий
Иқтисодий
Ижтимоий
Мулк
формалари
207
АФ-асосий фондлар.
ЯД СД
2. С = --------------- 3.С = ---------------
ИХ+Е*АФ ИХ+Е*АФ
Ф
4. С = ----------------
ИХ+Е*АФ
2.Меҳнат унумдорлиги:
ЯМ ЯД
1. С = --------------- 2.С = ---------------
МС ёки ХС МС ёки ХС
СД
3. С = ---------------
МС ёки ХС
МС-меҳнат сиғими; ХС-ходимлар сони.
3.Ишлаб чиқариш ресурсларидан
фойдаланиш самарадорлиги
бўйича қуйидаги кўрсаткичлар аниқланади:
ЯМ ЯД СД Ф
С = --------- ; С = ---------- ; С = -----------; С =-----------;
ЭкМай ЭкМай ЭкМай ЭкМай
4. Фондлардан фойдаланиш самарадорлиги
ЯМ АФ
ФК = ----- ФС = -----
АФ ЯМ
Ишлаб чиқариш самарадорлигини ошириш ҳар бир сўм харажатга ва
қўлланилган ресурсларга кўпроқ маҳсулот ва фойда олиш демакдир.Бу
эса бутун халқ хўжалиги учун ҳам, қишлоқ хўжалиги учун ҳам
катта
аҳамиятга эга:
1.Маҳсулот бирлигига меҳнат ва ресурслар қанча кам сарфланса,
мавжуд ресурслардан кўпроқ маҳсулот олинади ва улар арзон бўлади.
2.Қишлоқ хўжалигида ишлаб чиқариш самарадорлигини ошириш
катта иқтисодий самара беради. Агар республика бўйича меҳнат
унумдорлиги 1% га оширилса, ҳисоб-китобларга қараганда
бир йилда
қўшимча 0,3 млрд. сўмлик ялпи қишлоқ хўжалик маҳсулоти олинади.
Шунингдек маҳсулот таннархини 1% га тушуриш ҳам тахминан 0,2
208
млрд. сўмлик ялпи фойда келтиради. Асосий ишлаб чиқариш фондларини
самарадорлигини 1% га ошириш эса 0,6 млрд. сўмлик капитал қўйилмани
камайтиради.
3.Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариши самарадорлиги қишлоқ
хўжалиги хом ашёсидан тайёрланадиган озиқ-овқат ва кенг истеъмол
буюмларига қўйиладиган баҳоларнинг даражаларига ҳам боғлиқ. Чунки
харажат кам бўлса, эркин баҳолар ҳам бозорда пастроқ бўлади.
4.Ишлаб
чиқариш
самарадорлигини
ошириш
хўжаликлар
даромадининг кўпайишига ва рентабелликнинг ошишига олиб келади.
Қанча кўп сифатли ва арзон маҳсулот ишлаб чиқарилса ва сотилса,
ишлаб чиқарувчиларнинг даромади шунча кўпаяди, кўпроқ ишлаб
чиқаришни
ривожлантиришга, меҳнат ҳақини оширишга ва маданий-
маиший шароитларга маблағ ажратилади
Do'stlaringiz bilan baham: