Ж. Ҳасанбоев, Ҳ. Сарибоев, Г. Ниёзов, О. Ҳасанбоева, М. Усмонбоева

VIII БОБ. ЎҚУВЧИЛАРДА МИЛЛИЙ ИСТИЎЛОЛ ЎОЯСИ ВА МАФКУРАСИНИ 
ТАРБИЯЛАШ 
 
§ 1. Ўоя ва мафкура тушунчалари 

---

83 
Инсоният тарихи-ўоялар тарихидир. Ўоя-инсон тафаккури маҳсулидир. Миллий ўоя эса 
миллат тафаккурининг маҳсулидир. Миллий ўоя – инсон ва жамият ҳаѐтига маъно-мазмун бахш 
этадиган, уни эзгу мақсад сари етаклайдиган фикрлар мажмуидир. 
Мафкура эса муайян ижтимоий гуруҳ, ижтимоий қатлам, давлат, халқ ва жамиятнинг 
эҳтиѐжлари, мақсад муддаолари, манфаатлари, орзу-интилишлари ҳамда уларни амалга ошириш 
тамойилларини ўзида мужассам этадиган ўоялар тизимидир. 
Ҳар қандай тушунча, фикр ва қараш ҳам миллий ўоя бўла олмайди. Чунки шахсий фикр 
ўзига хос бир қарашдир, ижтимоий фикр эса воқеликка нисбатан ўзгариш ѐки ҳаракатни тақозо 
этадиган фаол муносабатни ифодалайди. Ўоя ана шу муносабатни ҳаракатга, жараѐнга, зарурат 
туўилганда эса бутун бир даврни тарихга айлантиради. 
Тарих тажрибаси шундан далолат берадики, дунѐда 2 куч: бунѐдкорлик ва бузўунчилик 
ўоялари ҳамиша ўзаро курашади.
Тафаккурнинг маҳсули сифатида ўоя теварак оламни ўрганиш, билиш жараѐнида ву-
жудга келади. Мазмун ва намоѐн бўлиш шаклига қараб, ўояларни бир қанча турларга ажратиш 
мумкин. Масалан, диний ўоялар; илмий ўоялар; фалсафий ўоялар; ижтимоий-сиѐсий ўоялар; 
миллий ўоялар; умуминсоний ўоялар ва бошқалар. 
Юқорида қайд қилинган ўояларнинг ҳар бирини педагогик нуқтаи назардан асослаш 
мумкин. Яъни, мазкур ўояларнинг ҳар бири инсон, табиат ва жамиятнинг ўзаро уйўунлигини 
муносабатлар, ҳамкорликлар ва тарбиявий ишларнинг ўзаро боўлиқлигида амалга оширилади ва 
намоѐн бўлади. 
Мисол тариқасида илмий ўоялар-фан тараққиѐтининг самараси, илмий кашфиѐтларнинг 
натижаси сифатида пайдо бўладиган, турли фан соҳаларининг асосий тамойиллари, устувор 
қоидаларини ташкил қиладиган илмий фикрлар деб таърифланади. 
Таърифнинг моҳиятига чуқурроқ эътибор берсангиз педагогик қоида-қонунларнинг 
барча талаблари шу ерда мужассам эканлигини англайсиз. Бу эса фан тараққиѐти узлуксиз ва 
чексиз эканлигидан, таълимий, тарбиявий ишлар эса бу тараққиѐтни ҳаракатга келтирувчи бош 
омил эканлигини далиллайди.