T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 415 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
metallning nol sathidan pastga tushadi. Asta - sekin 1 - metallning ko‘tarilayotgan 
ximiyaviy potentsial sathi va 2 - metallning pasayotgan 
– ximiyaviy potentsiali sathi bir 
balandlikka to‘g‘ri kelganda 2 - metalldan 1 -metallga elektronlarning imtiyozli o‘tishi 
yo‘qolaboradi va ikkala metallar orasida muvozanat holati vujudga keladi. Bu holatda 
metallarning nol sathlari orasida 
V
k
– kontakt potentsiallar farqi paydo bo‘ladi: 
, 
Bu potentsiallar farqi 
tashqi kontakt potentsiallar farqi
deb ataladi, u metallarning chiqish 
ishlarini farqiga to‘g‘ri proportsionaldir. Chiqish ishi kam bo‘lgan metall elektronlari chiqish 
ishi katta bo‘lgan metallga o‘ta boshlaydilar. 
Metallarning ximiyaviy potentsiallari sathlari tenglashishi bilan 1 - va 2 - 
metallardagi elektronlar kinetik energiyalari bir xil bo‘lmaydi 
. 
Metallarni to‘g‘ridan - to‘g‘ri tutashishida 2 - metalldan 1 -metallga elektronlarning 
yo‘naltirilgan diffuziyasi paydo bo‘ladi, bu holda 
ichki kontakt potentsiallar farqi
hosil 
bo‘ladi: 
, 
Muvozanat o‘rnatilgandan so‘ng metallarda tok zichligi nolga teng bo‘lganligi uchun, 
Om qonuniga asosan
,
Ye
– elektr maydon metall qalinligi bo‘yicha xar bir 
nuqtada nolga teng bo‘ladi. Ammo metallar kontakti chegarasida 
d
– yupqa qatlamga ichki 
kontakt potentsiallar farqining hammasi joylashgan bo‘ladi (
3 - rasm
). 
Qo‘sh elektr qatlamining qalinligi bo‘yicha 
– potentsial sakrashga 
o‘xshab o‘zgaradi. Shu qatlamning qalinligini hisoblab ko‘ramiz. 
Qo‘sh elektr qatlami yassi kondensatorga o‘xshaydi, 
d
– uning qalinligi, 
qoplamalaridagi zaryadni 
Q
orqali belgilasak, potentsiallar farqi 
ga teng bo‘ladi. 
Qoplamalarning yuzasi 1 
m
2
, dielektrik singdiruvchanligi 
bo‘lgan yassi 
kondensatorning sig‘imi quyidagiga teng: 
,
bu yerdan
ga ega bo‘lamiz. 
Metall – yarim o‘tkazgich kontakti. Yopuvchi qatlam 
Metall –
yarim o‘tkazgich kontaktini ko‘rib chiqamiz. 
– chiqish ishiga ega 
bo‘lgan 
M
– metall, 
– chiqish ishiga ega bo‘lgan 
n
– tipli yarim o‘tkazgich bilan 
1

2

1
2
(
)
k
V
q
 


)
(
1
2
F
F
E
E

i
V
q
E
E
V
F
F
i
)
(
1
2


E
j


i
V
i
V
1


d
C
0


i
V
Q
C



i
V
d
0

м

n


---