T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

 
Shunga e`tibor beringki, maksimum tezlanish soya o`zining maksimum 
amplitudasida bo`lgan paytda yuzaga keladi va tezlanish markazga intilgan 
bo`ladi. 
Garmonik tebranayotgan nuqtaning tezlanishi siljishga proportsional bo‘lib, ishorasi 
yo‘nalishga teskaridir. (1) -, (5) - va (6) - ifodalar garmonik tebranishning 
kinematika 
qonunlaridir
(
4 - rasm
).
(6) - ifodaning ikki tarafini tebranayotgan nuqtaning massasiga ko‘paytirsak, 
garmonik tebranish dinamikasining qonuniga
ega bo‘lamiz. 
Vektor ko‘rinishda quyidagicha ifodalanadi: 
, (7) 
Garmonik tebranayotgan jismga qo‘yilgan kuch siljishga teskari yo‘nalgan bo‘lib, u 
jismni muvozanat holatiga qaytarishga intiladi, shu sababli bu kuch - 
qaytaruvchi kuch
deb 
ataladi. 
)
cos(







t
A
dt
dy
y
t
A
dt
d
a
2
2
)
sin(











y
m
t
A
m
a
m
F
2
2
)
sin(













---

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 218 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
4 - rasm. Garmonik tebranish kinetik parametrlarining vaqtga bog‘liq o‘zgarishlari.
Kuchning siljishga bog‘liqligi deformatsiya ta’siridagi elastik kuchni eslatgani 
uchun, uni goh paytda 
kvazielastik kuch
deb ham ataladi. O‘z navbatida kvazielastik kuchlar 
tortishish yoki elastik kuchlar kabi konservativ kuchlarga o‘xshaydilar. Shu sababli, 
garmonik tebranayotgan jismlarning to‘la mexanik energiyasi o‘zgarmasdir, ya’ni 
energiyaning saqlanish qonuniga amal qiladi 
, (8) 
Garmonik qonuniyat bilan tebranayotgan jismning kinetik energiyasi quyidagicha 
ifodalanadi: 
, (9) 
Kinetik energiya maksimal qiymatga ega bo‘lganida potentsial energiya 
U
nolga teng 
bo‘ladi. U holda to‘la energiya 
ga teng bo‘ladi. Boshqa vaqtlarda potentsial energiya shunday ifodalanadi: 
, (10) 
Dinamikaning ikkinchi qonunidan, tebranayotgan jismlar uchun quyidagi ifodani o‘rinli deb 
hisoblasa bo‘ladi: 
,
, (11) 
const
U
T
E



2
)
(
cos
2
2
2
2
2







t
A
m
m
T
2
2
2
A
m
E


2
)
(
sin
2
)
(
cos
2
2
2
2
2
2
2
2
2














t
A
m
t
A
m
A
m
T
E
U
y
m
dt
y
d
m
ma
F
2
2
2





0
2
2
2


y
dt
y
d


---