T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 216 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
Bu grafik soyaning orqadan oldinga bir martta to`liq aylanib chiqqanligini 
ko`rsatadi. 
Gorizontal o‘q bo‘yicha vaqtning o‘zgarishini, vertikal o‘q bo‘yicha esa siljishining 
o‘zgarishini keltirsak, siljishning o‘zgarishini grafik ravishda tassavur qilish mumkin. 
Natijada sinusoida qonuniyatini kuzatamiz (
2 - rasm
).
Bu yerda istalgan vertikal 
AV 
kesma shu vaqtdagi siljishni ko‘rsatadi, 
A
1
V
1 
– 
amplitudaning maksimal qiymatini, 
T
– tebranish davrini ko‘rsatadi. 
2 - rasm. Moddiy nuqtaning aylana traektoriyasidagi holatini u o‘qiga proektsiyasining 
garmonik tebranishi. 
Garmonik 
tebranishlarning 
grafik 
tasvirlash 
usullaridan 
yana 
biri 
vektor 
diagrammalar
usuli hisoblanadi (
3 - rasm
). 
0
nuqta atrofida 
o‘zgarmas burchak tezlik bilan aylanayotgan, miqdor jihatdan 
o‘zgarmas 
A
amplitudaga teng bo‘lgan vektorni tasavvur qilamiz. Istalgan 
t
vaqtdagi 
A
vektorning vertikal o‘qqa proektsiyasi siljishga tengdir, gorizontal o‘q bilan hosil qilgan 
burchagi esa tebranishning fazasini bildiradi. 
3 - rasm. Garmonik tebranishning vektor diagramma orqali grafik tasviri. 
N
nuqtaning siljishini 
t
vaqt ichidagi bosib o‘tgan yo‘li deb hisoblasak, 
t
vaqtdagi 
uning tezligi quyidagiga teng bo‘ladi: 
0


---

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 217 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
, (5) 
Tezlanishni ham shunday aniqlaymiz: 
, (6)