Byudjet tashkilotlarida byudjet hisobi

4-mavzu: Asosiy xo‘jalik jarayonlari hisobining tamoyillari
1.
Xo‘jalik 
jarayonlarining 
asosiy 
ko‘rsatkichlari 
va 
ularning 
ahamiyati.
Xo‘jalik jarayonlari turlari. 
2.
Ta’minot jarayonining hisobi.
3.
Tovar-moddiy zaxiralarni baholash.
4.
Ishlab chiqarish jarayonining hisobi. 
5.
Kalkulyatsiya schetlarining ishlab chiarilayotgan mahsulot, bajarilayotgan ish va xizmatlar 
tannarxini aniqlashdagi o‘rni.
6.
Ishlab chiqarish jarayonida sintetik va analitik hisobni tashkil etish.
 
 
Xo’jalik faoliyati asosiy ko’rsatkichlari 
 
Raqobatga asoslangan bozor iqtisodiyoti sharoitida xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning 
ko’pchilik qismi moliyaviy xo’jalik faoliyati iqtisodiyotning qaysi tarmog’iga qarashliligidan 
qat’iy nazar xo’jalik hisobi tizimiga asosan ish yuritadi. 
Buxgalteriya hisobi xo’jalik yurituvchi sub’ektlari mulklarining xarakatini to’liq, 
yoppasiga, uzuluksiz o’z usullariga asosan hisobga olishga asoslangandir. Korxonalarda 
xo’jalik jarayonlarini kuzatish, faoliyat moliyaviy natijasiga baxo berish zarur bo’lib, bu 
zaruriyatni amalga oshirish uchun ko’rsatkichlardan foydalaniladi.
Ko’rsatkichlar yordamida korxona biznes-rejasining bajarilishi, tovar-moddiy 
zaxiralari me’yoriga, xodimlar shtat ruyxati va boshqa me’yoriy ko’rsatkichlariga rioya 

---

41 
etilishi shuningdek, reja (mahsulot ishlab chiqarish, tovar aylanishi, ish bajarish, xizmat 
ko’rsatish va boshqa) ko’rsatkichlar bajarishlari nazorat qilinadi.
Ko’rsatkichlar iqtisodiy mazmuniga ko’ra, miqdoriy va sifat ko’rsatkichlariga 
bo’linadi.
Mikdoriy ko’rsatkichlar korxona xo’jalik faoliyatidagi u yoki bu jarayon xaqidagi 
ma’lumotga ega bo’lish imkoniyatini beradi.
Xo’jalik yurituvchi sub’ekt faoliyatidagi asosiy va muhim jarayonlardan biri sotish 
jarayonidir. Xo’jalik yurituvchi sub’ekt iqtisodiyotning qaysi tarmog’iga qarashligiga ko’ra, 
sotish jarayoni ko’rsatkichining tarkibi turlicha bo’ladi. Sotish jarayoni ko’rsatkichi 
miqdoriga esa, xo’jalik yurituvchi sub’ektning faoliyat ko’lami hamda turli ichki va tashqi 
omillar ta’sir etadi. Xo’jalik yurituvchi sub’ekt iqtisodiyotning sanoat tarmog’iga qarashli 
bo’lsa, sotish jarayoni ko’rsatkichi mazkur korxonada sotilgan tayyor mahsulotning umumiy 
miqdori, hamda alohida turlari bo’yicha ma’lumotga ega bo’lish imkoniyatini beradi. Savdo 
korxonalarida sotilgan tovarlarning umumiy va alohida turlari bo’yicha olingan miqdoriy 
ko’rsatkich sotish jarayoni xaqidagi ma’lumotni beradi. Agar korxona qurilish tashkiloti 
bo’lsa, ushbu korxona bajargan va sotilgan ishlari qiymati mazkur korxona sotish 
jarayonining miqdoriy ko’rsatkichi hisoblanadi. 
Iqtisodiyotning tarmoqlari turli bo’lib, ular orasida xizmat ko’rsatuvchi sohalar ham 
mavjud. 
Masalan, maishiy xizmat ko’rsatuvchi korxonalar, bank muassasalari, 
mehmonxonalar va hokazo. 
Mehmonxona, shifoxonalar uchun asosiy miqdoriy ko’rsatkichlardan biri bo’lib, 
xizmat ko’rsatilgan mijozlar soni, oliy ukuv yurtlari uchun esa tayyorlangan mutaxassislar 
soni hisoblanadi.
Xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning mahsulot (ish, xizmat) sotish jarayonlaridagi 
miqdoriy ko’rsatkichlar nafaqat umumiy hamda balki mahsulot (ish, xizmat) alohida turlari 
bo’yicha ham zarur bo’lib, ushbu ko’rsatkichlarni o’rganish, taxlil etish natijasida korxonalar 
moliyaviy xo’jalik faoliyatini yanada rivojlantirish imkoniyatini beruvchi ichki va tashqi 
omillari aniqlanadi.
Miqdoriy ko’rsatkichlarga nafaqat sotish jarayoni ko’rsatkichlari balki, ta’minot, 
ishlab chiqarish jarayoni ko’rsatkichlari ham misol bo’ladi. Ta’minot va ishlab chiqarish 
jarayonlari miqdoriy ko’rsatkichlarining kay darajadaligi bevosita sotish jarayoni miqdoriy 
ko’rsatkichiga o’z ta’sirini ko’rsatadi.