Byudjet tashkilotlarida byudjet hisobi

 
Ishlab chiqarish jarayonining hisobi 
 
Ishlab chiqarish jarayonida xo’jalik yurituvchi sub’ektlarda tayyor mahsulot yaratiladi. 
Tayyor mahsulot ishlab chiqarish uchun uning turiga qarab xarajatlar qilinadi. Mazkur 
xarajatlar tarkibi esa, O’O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi, O’zdavistiqbolstat va 
Davlat soliq qo’mitasi tomonidan qabul qilingan va 1995 yil 1 yanvarda amalga kiritilgan, 
Vazirlar Mahkamasining 1999 yil va 2003 yildagi qarori bilan tuzatishlar kiritilgan «Mahsulot 
(ish, xizmatlar) tannarxiga kiritiladigan, mahsulot (ish, xizmat) larni ishlab chiqarish va sotish 
bo’yicha xarajatlar tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish xaqidagi Nizom»da 
keltirilgan.
Korxonalarda mahsulot ishlab chiqarishda sarflanadigan xarajatlar 2010 «Asosiy 
ishlab chiqarish» schetida asta-sekinlik bilan yig’ilib boradi. Ishlab chiqarish jarayonida 
buxgalteriya hisobining oldiga quyidagi vazifalar belgilanadi:
-ishlab chiqarish xaqiqiy xajmlarni aniqlash bunda jami ishlab chiqarilgan mahsulot, 
hamda mahsulot har bir turi bo’yicha miqdor ko’rsatkichlarga ega bo’linadi. Olingan 
ma’lumotlar ham natura, ham pul o’lchov birligida bo’ladi;
-mahsulot xaqiqiy tannarxini hisoblash. Buning uchun ishlab chiqarilgan barcha 
mahsulot va uning har bir turi bo’yicha tannarxga kiritilgan xarajatlar xaqidagi 
ma’lumotlardan foydalaniladi. Masalan, ishlab chiqarishdagi ishchilarning mehnat haqi, 
materiallar qiymati, mahsulot ishlab chiqarishda bevosita qatnashgan asosiy vositalarga 
hisoblangan eskirish summasi hamda ishlab chiqarishga xizmat qiluvchi yordamchi va 
umumishlab chiqarish xarajatlari.

---

44 
Ishlab chiqarish hisobini yuritish uchun bir qancha schetlar qo’llanilib, ulardan 
asosiysi 2010 «Asosiy ishlab chiqarish» aktiv schetidir. Mazkur schet yordamida ishlab 
chiqarish umumiy hajmi aniqlandi. Mahsulot tayyor bo’lganidagi so’ng esa, 2010 scheti 
kretidan 2800 «Tayyor mahsulot» schetining debetiga o’tkaziladi.
Mahsulot ishlab chiqarish texnologiyasi murakkab, hamda uzlukiz bo’lsa, har oyning 
oxirida tugallanmagan ishlab chiqarish yuzasida qoldiqlar aniqlanadi. Tugallanmagan ishlab 
chiqarish bu barcha ishlab chiqarish boskichlaridan utmagan texnika nazorati tomonidan 
tekshiruv qabul qilinmagan buyum va mahsulotlardir, ya’ni ular texnologik jarayon va 
standartlar talablariga javob bermaydi. Tugallanmagan ishlab chiqarish 2010 «Asosiy ishlab 
chiqarish» scheti debetida qoldiq siafatida hisobga olinib, inventarizatsiya usuli orqali 
aniqlanishi yoki normativ (reja)dagi ishlab chiqarish tannarxi bo’yicha baholnishi mumkin.
Ishlab chiqarishning xaqiqiy tannarxini aniqlashda quyidagi formula foydalaniladi. 
T = X + B – O
bu erda: 
T – ishlab chiqarilgan mahsulotning tannarxi
X – ishlab chiqarish xarajatlari
B – oy boshiga tugallanmagan ishlab chiqarish qoldig’i 
O – oy oxiriga tugallanmagan ishlab chiqarish qoldig’i