O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

CHIQARISH 
 
Ma’lumki, zamonaviy metallurgiya kombinatlari yirik 
inshootlar kompleksi bo‘lib, unda rudalarni boyitish (ya’ni 
begona qo‘shimchalardan deyarli tozalash), koks
*
ishlab 
chiqaruvchi batareyalar, domnaga shixta
**
materiallarni 
yuklovchi apparat va uzluksiz ravishda qizdirilgan havo 
bilan ta’minlab turuvchi havo qizdirgich qurilmalar, 
shuningdek, quymalar, prokat mahsulotlar oluvchi va boshqa 
qator uchastkalari bo‘ladi. 
l-§. Shixta va o‘tga chidamli materiallar 
 
Domna pechida cho‘yan olishda foydalaniladigan asosiy 
shixta materiallarga temir ruda, yoqilg‘i, flyuslar kiradi va 
ular haqida quyida ma’lumotlar keltiriladi. 
*
koks – sifatli toshko‘mirni maydalab, kokslovchi batareyada havosiz 1000–1100
o
С 
ragacha bir necha soat qizdirish natijasida olingan qattiq, g‘ovak massa. 
**
shixta – cho‘yan olishda foydalaniladigan temir ruda, yoqilg‘i va flyuslar majmuasi. 

---

8 
Temir ruda. 
Ko‘pincha, temir rudalarda temir oksidlari 
bilan birga qum, giltuproq, silikatlar, shuningdek, oz 
bo‘lsada S, P va boshqa qo‘shimchalar uchraydi (1-jadval). 
Shuni qayd etish joizki, ba’zan temir rudalarda Fe dan 
tashqari oz bo‘lsada Cr, Ni, W, Cu, Mo, Ti va boshqa 
metallar uchraydi. Bu xil rudalarga kompleks rudalar deyi- 
ladi, ulardan yuqori sifatli cho‘yanlar olishda foydalaniladi. 
2-§. Rudalarni boyitishning asosiy usullari 
 
Maydalash va saralash. 
Yirik rudalarni begona jinslardan 
tozalab, saralash uchun ularni karerlarning o‘zidayoq turli 
konstruksiyali (jag‘li, konusli) maydalash mashinalarida 
maydalab, mexanik g‘alvir-larda elanib, 30–80 mm.li 
bo‘laklarga ajratiladi. 
Yuvish. 
Rudalarni qum va gillardan tozalash uchun ularni 
suv bilan yuviladi. Buning uchun maydalangan rudalar 
tebranuvchi elakli qurilmalarga yuklanib, tagidan suv 
haydaladi, shunda begona jinslar suv bilan yuqoriga 
ko‘tarilib, tashqariga chiqib ketadi, boyigan rudalar esa 
qurilma tagiga yig‘iladi va keyin u yerdan olinib quritiladi. 
Magnit separatorli mashinada boyitish. 
Bunda mayda- 
langan magnit temirtoshlarni magnit separa-torning uzluksiz 
harakatlanuvchi lentasiga yuklab turiladi. Ruda elektro- 
magnitning ta’sir zonasiga kirganda, uning Fe
3
O
4
oksidli 
qismi elektromagnitga tortilib, begona jinslardan tozalana 
boradi. Boyigan temir ruda elektromagnitning ta’sir 
zonasidan chiq-qach tashqaridagi yashikka ortila boradi. 
Mayda rudalarni yiriklashtirish. 
Ma’lumki, rudalarni 
qazib olishda, maydalab elashda ko‘plab mayda rudalar 
yig‘iladi. Bulardan ma’lum o‘lchamli (10–40 mm) 
konsentratlar olish uchun maxsus tarkibli maydalangan 
shixta (40–50% temir ruda, 15–20% ohaktosh, 20–30% 

---

9 
konsentrat, 4–6% koks) suv bilan qorishtirilib mashina 
qoliplariga 
kiritilib, 
1300–1500
o
С ragacha qizdirib 
yiriklanadi. Bunda rudadagi begona jinslarning bir qismi, 
karbonatlarga parcha-lanishi natijasida suyuq faza hosil 
bo‘ladi. Bu suyuq faza ruda zarrachalarni o‘zaro bog‘lab, 
flyusli g‘ovak konsentrat (aglomerat) olinadi. (Ba’zi hollarda 
mayda rudalarga bog‘lovchi material sifatida gil, smola 
qo‘shib, ularni pressfonnada presslab briketlar ham olinadi.) 
Keyingi yillarda mayda temir ruda va konsentrat-larga 
ma’lum miqdorda ohaktosh va koks maydalari, biroz 
bentonit gil qo‘shib suv bilan qorishtirilgan massa olib, uni 
sayoz 
idish 
(granulator)da 
yoki 
aylanuvchi 
havoli 
barabanlarda ishlab, diametri 25–30 mm.li g‘ovak sharsimon 
bo‘lak (okatish)lar olinadi. Keyin ularni pechda 1300– 
1400
o
С temperaturagacha qizdirish bilan puxtalab, so‘ng 
saralanadi. Okatishlar aglomeratlardan puxtaroq bo‘ladi. 
Okatishlardan domnada foydalanish ham agromeratlar kabi 
koksni tejab ish unumdorligi ortadi. 
O‘rtachalashtirish. 
Metallurgiya korxonalariga rudalar 
doim bitta shaxtadan keltirilmaganligi uchun ularning 
kimyoviy tarkibi turlicha bo‘ladi. Shuning uchun ularning 
tarkibini o‘rtachalashtirish talab eti-ladi, chunki shixta 
materiallari kimyoviy tarkibining bir xil bo‘lishi pechning 
ish unumini belgilovchi asosiy ko‘rsatkichlardan biridir. Shu 
boisdan kimyo-viy tarkibi turlicha bo‘lgan rudalarni o‘rtacha 
kimyo-viy tarkibga keltirish maqsadida maydalangan rudalar 
o‘zaro aralashtiriladi.