O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

 
l-§. Umumiy ma’lumot 
 
Po‘lat asosiy konstruksion material bo‘lib, u cho‘yanga 
nisbatan puxta, plastik, qoniqarli oquvchanlikka ega bo‘lib, 
qoliplarni ravon to‘ldiradi. Shuningdek, yaxshi payvand- 
lanadi va kesib ishlanadi. Mashinasozlikda yuqorida qayd 
etilgan va etilmagan qator xossalarga ko‘ra, unga talab 
borgan sari ortib bormoqda. Hozirgi kunda po‘latlar asosan 
konver-torlardagi suyuq cho‘yan sathiga kislorod haydash 
yo‘li bilan, marten va elektr pechlarda ishlab chiqa- 
rilmoqda. Bunda cho‘yan tarkibidagi C, Si, Mn, P, S 
elementlari oksidlanadi, oksidlar esa birikib shlak hosil 
qiladi. Bunda kimyoviy reaksiya tezligi qayta ishlanuvchi 
cho‘yanlarning tarkibiga, konsentratsiyasiga va tempera- 
turaga bog‘liq bo‘ladi. 4-jadvalda misol sifatida qayta 
ishlanadigan cho‘yanlardan kam uglerodli po‘latlar olishda 
kimyoviy tarkibning o‘zgarishi 
% 
hisobida keltirilgan. 
4-jadval 
Material 
С 
Si 
Mn 
P 
S 
Qayta 
ishlanadigan 
cho‘yan 
4-4,4 
0,76- 
1,26 
1,75 
gacha 
0,15- 
0,3 
0,03- 
0,07 
Kam uglerodli po‘lat 
0,14- 
0,22 
0,12-0,3 0,4-0,65 
0,05 
0,055 
Ma’lumki, qayta ishlanadigan cho‘yanlarda Fe miqdori 
90% dan ortiq bo‘lishi sababli eritishda pech muhitidagi 
kislorod bilan avvalo, Fe reaksiyaga kirishadi. 

---

29 
[Fe]+1/2O
2
= [FeO] + Q, 
bunda kislorod hisobiga (pech temperaturasi pastligida) 
oksidlanishda issiqlikni ko‘proq ajratuvchi elementlar 
oksidlanadi. 
2-§. Konvertordagi suyuq cho‘yan sathiga kislorod 
haydash yo‘li bilan po‘lat ishlab chiqarish 
 
Bu usulda turli markali uglerodli va kam legirlangan 
po‘latlar olinadi. Usul oddiyligi, yoqilg‘i talab etmasligi, ish 
unumi yuqoriligi, ishlash sharoiti-ning yaxshiligi, po‘latda 
azot va vodorod gazlarining kamligi, kapital manbalarni kam 
talab etishi, chiqindilarni ko‘proq qayta ishlashga imkon 
berishi sababli sanoatda borgan sari keng qo‘llanilmoqda. 
(Masalan, 1985-yilda dunyo bo‘yicha ishlab chiqa-riladigan 
po‘latlarning 60–70% i shu usulga to‘g‘ri keladigan bo‘lsa, 
hozirda 80–90% atrofidadir.)