O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

7-§. Domna pechining yordamchi uskunalari 
 
Domna pechining asosiy yordamchi uskunalariga shixta 
materiallarni domnaga yuklovchi va uni qizdirilgan havo 
bilan ta’minlash uskunalari kiradi. 
Domnaga shixta materiallarini yuklovchi apparat. 
Ma’- 
lumki, uzluksiz yillar davomida ishlovchi domna pechlarga 
bir sutkada ming-minglab tonna shixta materiallarini bir 
tekisda yuklab turilmog‘i uchun barcha ishlar mexanizatsiya- 
lashtirilishi lozim. 2-rasmda domnaga shixta materiallarini 
bir tekisda yuklovchi apparatning bir xilining sxematik 
tuzilishi keltirilgan. 
Sxemadan ko‘rinadiki, shixta materiallari bilan (10–15 
m
3
gacha) to‘ldirilgan o‘zi ag‘daruvchi aravacha (2)lar 
pechning koloshnik maydonchasidagi varonka (3)ga qiya iz 
(1) dan galma-galdan ko‘tarilib, shixtani yuklab turadi va u 
7 
2 
3 
1 
4 
5 
6 
8 
7 
9 
11 
10 

---

17 
yerdan esa shixta taqsimlovchi varonka (4) ga o‘tadi. Shixta 
materiallari bir maromda katta konus (7) ga yuklanishi 
uchun taqsimlovchi varonka (4) har gal shixta yuklangandan 
keyin kichik konus (5) bilan birgalikda mustaqil yuritmasi 
(6) yordamida o‘z o‘qi atrofida 60, 120, 180, 240 va 300 
larga aylanib turadi. Kichik konus (5) dagi massa ma’lum 
miqdorga yetganda u avtomatik ravishda pastga tushishida 
shixta katta konus (7) ga bir tekisda yuklanib, u yerdan esa 
domnaga o‘tadi. 
Havo qizdirgichning tuzilishi va ishlashi. 
Domnadagi 
yoqilg‘ining jadal yonishini ta’minlash va uni tejash 
maqsadida domnaga haydaladigan havo havo qizdirgichda 
qizdiriladi. 3-rasmda havo qizdirgich-ning tuzilishi va 
ishlash sxemasi keltirilgan. 
2-rasm. 
Domnaga shixta yuklash apparatining sxemasi: 
1 – qiya iz; 2 – aravacha; 3 – qabul varonkasi; 4 – taqsimlovchi 
varonka; 5 – kichik konus; 6 – yuritma; 7 – katta konus; 
8 – futerovka. 
Havo qizdirgichning diametri 6–8 m, balandligi 20–40 m, 
sirtidan po‘lat list bilan qoplangan bo‘lib, uning ichki 
devorlari o‘tga chidamli shamot g‘ishtidan katak-katak qilib 
terilgan. Shu tufayli g‘ishtlar orasida sanoqsiz vertikal 
kanalchalar (6) bo‘ladi. Havo qizdirgichni ishga tushirish 
uchun gorelka (3) ga domna gazi va havo yuborilib, bu 
aralashma aralashgach yonish kamerasida yondiriladi. 

---

18 
4-rasmda domna pechining ishlash sxemasi keltirilgan. 
Havo qizdirgichning gorelkasiga (rasmda ko‘rsatilmagan) 
domna gazi va havo o‘z trubalari orqali (to‘sqichlar (5) va 
(6) ochiqligida) yuboriladi. Gorelkada ular aralashib yonish 
kamerasida yongach, yonish mahsulotlari havo qizdirgich- 
ning kamerasi bo‘ylab yuqoriga ko‘tarila borib, uni ma’lum 
temperaturagacha qizdira boradi. 
Havo qizdirgichning devorlari 1300–1400
o
C gacha 
qizigandan keyin to‘sqich (6) ochilib, yonish mahsulotlari 
mo‘ri (4) orqali atmosferaga chiqarib yuboriladi. 
So‘ngra gaz va havo kiritiladigan yo‘llar (to‘sqichlar (5) 
va (6)) berkitilib, to‘sqich (6) ochilib, unga kompressor (3) 
dan truba (7) orqali sovuq havo haydaladi. Sovuq havo havo 
qizdirgichning o‘ta qizigan kataklaridan yuqoriga ko‘tarilib 
qizib boradi. Havo qizdirgichdagi havo 900–1000°C gacha 
qizigach, to‘siq (6) berkilib, qizdirilgan havo truba (8) va 
furmalar (9) orqali domnaga haydaladi. Bu vaqtda o‘ng 
yoqdagi havo qizdirgich (2) yuqorida ko‘rganimizdek 
qizdirilib boriladi. Shunday qilib, uning murvat jo‘mrak- 
larini boshqarishi bilan domnani uzluksiz ravishda qiz- 
dirilgan havo bilan ta’minlab turadi. Masalan, hajmi 2700 m
3
bo‘lgan domnaning normal ishlashi uchun 1 sutkada 
8 mln.m
3
havo domnaga haydaladi. 
Odatda, havo qizdirgich sovuq havoni 1 soat mobaynida 
zarur temperaturagacha qizdirib bera oladi. Demak, domnani 
uzluksiz ravishda qizdirilgan havo bilan ta’minlab turish 
uchun ketma-ket ishlovchi 3 ta havo qizdirgich kerak 
bo‘ladi. Ba’zan havo qizdirgichlarni tozalash yoki ta’mirlash 
zarurligini e’tiborga olib 4 ta havo qizdirgich o‘rnatiladi. 

---

19