O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

5-rasm. 
Kislorod konvertorining tuzilishi (a) va ishlashi b): 
1 – konvertor; 2 – futerovka; 3 – kislorod haydash furmasi; 4 – og‘iz; 
5 – o‘q. 
Suyuq cho‘yan sathiga haydalayotgan kislorod metallni 
shiddat bilan aralashtirib oksidlay boshlaydi. Bunda u, 
dastlab Fe ni oksidlaydi, FeO metallda erib Si, R, Mn, С 

---

31 
larni oksidlaydi va pech temperaturasi ko‘tariladi. Bu 
oksidlar ohak bilan birikib shlak hosil qiladi. Shuni ham 
qayd etish lozimki, fosfori ko‘p (R>0,3 %) cho‘yanlardan 
po‘lat olishda, shlakdagi fosfor qaytarilib metallga o‘tmas- 
ligi uchun konvertorga kislorod haydashni to‘xtatib, fosforga 
to‘yingan shlakni konvertordan chiqariladi. 
Metalldagi oltingugurtni ohak bilan bog‘lab shlakka 
o‘tkazish uchun konvertorga ko‘proq ohaktosh kiritish zarur. 
Eritilayotgan 
po‘latni va ajralayotgan shlakning 
kimyoviy tarkibini kuzatish uchun konvertordan furma 
chiqarilib, undan namuna metalli olinib spektral analiz 
qilinadi. Agar po‘lat kutilgan kimyoviy tarkibga kelmagan 
bo‘lsa, bunda konvertor vertikal holatga keltirilib, kutilgan 
tarkibga keltirish uchun biroz kislorod haydaladi. Qachonki 
kutilgan tarkibga kelgach, po‘lat konvertordan kovshga 
quyiladi. Odatda, konvertorlardagi temperatura 2000– 
2500°C gacha ko‘tariladi, po‘lat olish sikli 50–60 daqiqa 
davom etadi. Konvertor bir necha o‘nlab metrdagi 
boshqarish pultidan boshqariladi. Jarayonning davom-liligi 
cho‘yan tarkibiga, massasiga, kislorodning tozaligiga, 
bosimiga, haydash vaqtiga va furmaning suyuq cho‘yan 
sathidan balandligiga bog‘liq bo‘ladi. 
Masalan, sig‘imi 250 t li konvertorga kislorod 0,9–1,4 
MPa bosimda 25–30 minut haydalganda har bir tonna po‘lat 
olish uchun 50–60 m
3
texnik kislorod sarflanadi. 
Konvertorda olingan po‘latning narxi marten pechida 
olingan po‘latdan 10–12 marta arzon bo‘ladi. 
Bu ilg‘or usul ayrim kamchiliklardan ham holi emas. 
Masalan, suyuq cho‘yanning ko‘proq talab etilishi (masalan, 
1 t po‘lat uchun 820–830 kg suyuq cho‘yan), metall 
quyindisining ko‘pligi (6-9%), ancha miqdorda chang 
ajralishi shular jumlasidandir. 

---

32 
Konvertorlarning ish unumini oshirib, sifatli po‘lat 
olishda katta hajmli (450–500 t) o‘qi atrofida aylanadigan 
konvertorlardan foydalanish, haydaladigan kislorodning 
bosimini oshirish hamda jarayonni boshqarishda avtomatik 
tizimlardan foydalanish yaxshi samara beradi.