O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

4-
 
§. Marten pechlar ishining texnik-iqtisodiy 
ko‘rsatkichlari va ularning ish unumini oshirish yo‘llari 
 
Marten pechlarining ish unumi pech tagligining har bir 
kvadrat metr yuzasidan bir sutkada olingan po‘lat va uni 
olishga sarflangan shartli yoqilg‘i miqdori bilan belgilanadi. 
(Hozirgi vaqtda pech tubining har bir m
2
yuzasidan bir 
sutkada o‘rtacha 8–12 t gacha po‘lat olinib, har bir tonna 
po‘lat uchun 80–100 kg gacha shartli yoqilg‘i sarflanadi.) 
Marten pechlarida har xil tarkibli shixta materiallaridan turli 
markali uglerodli, kam va o‘rtacha legirlangan po‘latlar 
olinishi uning afzalligi bo‘lsa, jarayonning uzoq vaqt davom 

---

36 
etishi (8–10 soat) va yoqilg‘ining ko‘p sarflanishi esa 
kamchiligi hisoblanadi. 
Pechlarning ish unumini oshirish maqsadida shixta mate- 
riallarni suyultirishga yaxshilab tayyorlash, ularni pechga 
yuklashni mexanizatsiyalashtirish, jarayonni avtomatik 
boshqarish, ayniqsa, tabiiy gaz va kisloroddan foydalanish 
muhim ahamiyatga ega. Tajribalar shuni ko‘rsatadiki, 
pechga haydalayotgan havoning 30% kislorodga to‘yinti- 
rilsa, jarayonning tezlashishi hisobiga ish unumi 20% ga 
ortib, yoqilg‘i sarfi 10–15% ga kamayadi. 
5-
 
§. Elektr pechlarda po‘lat ishlab chiqarish 
 
7-rasmda sanoatda ko‘p tarqalgan grafit elektrod-lari 
vertikal o‘rnatilgan uch fazali o‘zgaruvchan tokda ishlovchi 
tayanch sektorga o‘rnatilgan va ma’lum burchakka buri- 
ladigan elektr pechning sxemasi keltirilgan. 
Ma’lumki, asosli elektropech devorlari magnezit g‘isht- 
dan terilgan bo‘lib, sirtidan po‘lat list bilan qoplangan. 
Pechning ship qismi (6) va tagligi (9) sferik shaklda bo‘ladi. 
Katta hajmli (70–200 t) pechlarga shixtani yuklashni 
osonlashtirish maqsadida shipi ajraladigan qilib ishlanadi. 
Kichik hajmli (30 t gacha) pechlarning yon devorida unga 
shixta materiallarini yuklovchi darchasi (7) bo‘ladi. 
Eritilgan po‘latni pechdan teshik (2) ga o‘rnatilgan nov 
orqali chiqarish uchun uni maxsus mexanizm yordamida 
teshik tomon 40–45° ga, shlakni chiqarish uchun esa 
darchasi (7) tomonga 10–15° buriladi. 
Pech bo‘shlig‘ida esa o‘z tutqichlariga o‘rnatilgan grafit 
elektrodlar (5) maxsus mexanizm bilan ship teshiklari orqali 
tushiriladi, ularning diametri pech hajmiga qarab 200–600 
mm, uzunligi esa 3 m ga yetadi. 

---

37 
7-rasm. 
Elektrodlari vertikal o‘rnatilgan elektr yoy pechining 
sxemasi: 
1 – nov; 2 – metall chiqarish teshigi; 3 – elektrod tutqich; 
4 – transformatorning ikkilamchi cho‘lg‘ami; 5 – elektrodlar; 
6 – pech shipi; 7 – shixtani yuklovchi darcha; 8 – segmentlar; 
9 – taglik.