O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

Po‘latdagi FeO dan Fe ni qaytarish va uni oltingu- 
gurtdan tozalash. 
Buning uchun vannadagi shlak sirtiga 
ma’lum miqdorda qaytaruvchi moddalar kukuni kiritiladi. 
Shlakdagi FeO dan Fe qaytaruvchilar bilan qaytarilayotgan 
vaqtda metalldagi FeO ning bir qismi shlakka o‘tib metall 
FeO dan tozalanib boradi. Shuni ta’kidlash zarurki, metall- 
ning qaytarilish darajasi ortgan sari shlak rangi oqara 
boshlaydi. Uning tarkibida 55–60% CaO, 0,5% gina FeO 
bo‘ladi. O‘ta qizigan shlak tarkibida CaC
2
ning mavjudligi 
metallni oltingugurtdan tozalashga qulay sharoit yaraladi: 
3[FeS] + (CaC
2
) + 2(CaO) = 3(CaS) + [3Fe] + 2CO. 
Bu jarayon 0,5–1 soat davom etadi. Odatda, vannadan 
namuna metall olinib kimyoviy tarkibi analiz qilinadi. 
Agar legirlangan po‘latlar olinadigan bo‘lsa, vannaga 
ma’lum miqdorda legirlovchi elementlar yoki ularning 
qotishmalari, kiritiladi. 
2.
 
Qo‘shimchalarni qisman oksidlab va oksidla- 
masdan po‘lat ishlab chiqarish. 
Agar shixta tarkibida qo‘shimchalar miqdori yo‘l 
qo‘yilgan darajadan ortiq bo‘lmasa, qisman oksidlash usuli 
qo‘llaniladi. Qisman oksidlashda shixta materiallar 

---

40 
suyuqlangach metallda erigan FeO kislorodi hisobiga Si, P, 
Mn, С lar oksidlanadi va oksidlarni o‘zaro birikishi bilanoq 
shlak ajrala boshlaydi, so‘ngra metalldagi FeO dan Fe qayta- 
ruvchilar yordamida qaytariladi. Qo‘shimchalarni oksidla- 
masdan po‘lat olishda faqat metall chiqindilargina qayta 
eritiladi. 
IV bob. RANGLI METALLAR VA ULARNING 
QOTISHMALARINI ISHLAB CHIQARISH 
 
l-§. Mis ishlab chiqarish 
 
Mis tabiatda murakkab birikmalar (sulfid, oksid, 
karbonat, silikat) tarzida tog‘ jinslari tarkibida uchraydi. 
Kuzatishlarda aniqlanganki, 80% sulfidli, 15% ga yaqini 
oksidli va qolgani karbonatli, silikatli ma’dan (rudalar) 
bo‘lib, tarkibida anchagina qum, gil-tuproq, ohak, magniy 
oksidlari, oz bo‘lsada Ni, Zn, Pb, Ag, Au va boshqa metallar 
bo‘ladi. 
Mis ruda konlari Uralda, Qozog‘istonda, O‘zbekistonda 
va boshqa joylarda bor.