O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

Birinchi bosqich. 
Bu bosqichda konvertorga hayda- 
layotgan havo kislorodi temir sulfidlarini oksidlaydi va hosil 
bo‘lgan temir (Il) oksid kvars (qumtuproq) bilan birikib 
shlak hosil qiladi: 
2FeS+3O
2
= 2FeO + 2SO
2
+ Q 
2FeO+2SiO
2
=2FeOSiO
2
+Q. 
Jarayonda ajralayotgan shlak yig‘ilishi bilan konvertor 
og‘zidan kovshga chiqariladi. Konvertorga esa yangi shteyn 
va flyus kiritiladi. Birinchi bosqichda temir sulfidining 
oksidlanishi va shlak ajralishi bilan shteyn temirdan deyarli 
tozalanadi. 
Ikkinchi bosqich. 
Bu bosqichda konvertordagi mis sulfid 
haydalayotgan havo kislorodi va Cu
2
O bilan reaksiyaga 
kirishib misni qaytaradi: 
2Cu
2
S + 30, = 2Cu
2
O + 2SO
2
+ Q 
Cu
2
S + 2Cu
2
O = 6Cu + S0
2
- Q. 
Bu bosqich 2–3 soat davom etadi. Olingan misda 0,03– 
0,8% S, 0,03–0,1% Fe, 0,3–0,5% N
2
, 0,1 % gacha O
2
, juda 
oz miqdorda Rv, Ag, Au va boshqa qo‘shimchalar bo‘lgani 
uchun bunday mis xomaki mis deyiladi. Konvertordan 
ajralayotgan gazlarda 12–17% SO
2
bo‘lgani uchun uni 
changdan tozalab, sulfat kislota olishda foydalaniladi. 
Xomaki misni rafinirlash. 
Agar xomaki misning tarkibida 
juda oz miqdorda Au, Ag kabi nodir metallar bo‘lsa, 
olinadigan metalldan begona qo‘shimchalar miqdoriga u 
qadar katta talablar qo‘yilmasa, alangali pechlarda havo 
haydab rafinirlanadi. Bunda pechga kiritilgan xomaki mis 
suyultirilgach, unga diametri 20–40 mm li o‘tga chidamli 

---

45 
material bilan qoplangan po‘lat traba tushirilib, u orqali 
metall sathiga 0,2 MPa (2 atm) bosimda havo haydaladi. 
Havo kislorodi ta’sirida 4[Cu]+0
2
=(2Cu
2
0) hosil bo‘ladi 
hamda metalldagi qo‘shimchalar Al, Si, Mn, Zn, Sn, Fe, Ni, 
Rb, S, Sb, As, Vi lar ham oksidlanadi: [Me] + [Su
2
O] = 
[MeO] + 2Cu; bir vaqtda Cu
2
S + 2Cu
2
O = 6Cu + SO
2
reaksiya ham boradi. 
Hosil bo‘layotgan oksidlarning bir qismi Sb
2
O
3
, RbO, 
ZnO pech gazlari bilan atmosferaga chiqib ketsa, boshqalari 
A1
2
O
3
, SiO
2
, Fe
2
O
3
shlakka o‘tadi. Bunda Ag va Au 
oksidlanmay, qaytarilgan mis tarkibida bo‘ladi. 
Begona jinslarni oksidlanish davri tugagach, metallni 
gazlardan tozalash uchun shlak pechdan chiqarilib, metall 
vannaga ma’lum miqdorda pista ko‘mir kukuni (metall 
oksidlanmasligi uchun) kiritiladi. 
Keyin diametri 200–300 mm.li uzun ho‘l qayin yoki 
qayrag‘och tayoq tushirilib aralashtiriladi. 
(Yog‘och tayoq o‘rniga tabiiy gazdan yoki boshqa 
qaytaruvchilardan ham foydalanish mumkin). Ajralayotgan 
uglevodorodlar va suv bug‘lari mis oksiddan misni qaytarib, 
oltingugurt va boshqa gazlardan tozalanadi: 
4Cu
2
O + CH
4
= 8Cu + CO
2
+ 2H
2
O. 
Misni elektrolitik rafinirlash. 
Bunda juda toza mis olish 
bilan birga uning tarkibidagi nodir metallar (Au, Ag va 
boshqalar) ham ajratiladi. Bu jarayon ichki devori 
qo‘rg‘oshin list yoki viniplast bilan qoplangan yog‘och yoki 
beton vannalarda olib boriladi. Elektrolit esa mis kupo- 
rosining suvdagi 12–15% li eritmasi (CuSO
4
-5H
2
O) ga 10– 
15% li sulfat kislota (H
2
SO
4
) aralashmasi qo‘shib tayyor- 
lanadi. Anod sifatida o‘lchami lxl m va qalinligi 50 mm.li 
xomaki mis plastinkalardan, katod sifatida esa qalinligi 0,5– 
0,7 mm.li elektrolitik toza mis plastinkalardan foyda- 
laniladi. Anodlar soni vannaning hajmiga qarab 20 dan 50 

---

46 
5 
4 
6 
7 
2 
4 
3 
6 
7 
1 
tagacha bo‘lishi mumkin.