Gidroekologiya

 
Kompas va dengiz kompasi qanday tuzilgan? 
Kompas olamning to’rt tomoni ko’rsatib qo’yilgan siferblatdan va magnitlangan mil (strelka) dan iborat. 
Uning zangori tusli chekkasi doim shimolni ko’rsatib turadi, demak kompasli sayyoh yo’lda yanglishib qolmaydi.
Magnitning hamisha shimol- janub o’qi bo’ylab yo’nalganligi odamlarga qadim- qadimdan ma’lum. 
Yanada aniqroq qilib aytsak: shimol- janub magnit o’qi bo’ylab. Shu sababli kompasga qarab jug’rofiy ahvolni 
aniqlashga kichik bir aniqlik kiritish o’rinlidir. Siferblat shu maqsadga xizmat qiladi: olamning tomonlari 
yo’nalishini aniq bilish uchunn mil (strelkaning) magnitidagi zangori tomon shimoliy yo’nalish bilan mos bo’lishi 
kerak. Biroq buni biron metall buyumga yaqin joyda turib aniqlab bo’lmaydi. Bunday joylarda mil (strelka) 
shimoliy yo’nalishni “yo’qotadi” va sizni aldab qo’yadi. 
Dengiz kompasi mil (strelka) siz bo’ladi. uning magnitlangan siferblati suv- spirt eritmasi bilan to’ldirilgan
dumaloq korpus ichida aylanib turadi. Shu sababli siferblat burinlari erkin burilib harakatlanadi. Siferblatning o’zi 
esa doimo bir xil gorizontal holatda bo’ladi.
Akvalangni kim ixtiro qilgan? 
Hozirgi kunda dengiz va daryolarning cho’milish joylarida (plyajlarda) akvalang kiygan odamlarni 
xohlagancha uchratasiz. Akvalang sizning ota- onalaringizda ham bo’lishi mumkin. Shu tufayli ko’pchiligingiz 
akvalang yordamida inson suv ostida bemalol nafas olib, suvosti dunyosini miriqib tomosha qilish mumkinligini 
ham bilsangiz kerak. Biroq akvalang dilxushlik uchungina ixtiro qilinmagan.
Ikkinchi jahon urushi paytida bu urush 1939 yil boshlanib, 1945 yil tugagan bir kuni denmgiz zobiti 
(ofitseri) Jak-Iv-Kusto (keyinchalik u mashhur sayyoh, olim dengiz va okeanlar tadqiqotchisi) nemiz kemalrining 
O’rta Yer dengizidagi harakatini kuzatish yuzasidan topshiriq oldi. U zimmasidagi vazifasini bajarish uchun yo’lga 
tushdi va O’rta yer dengizidagi cho’milish joylarida bir kecha- kunduz kezdi. Biroq atrofda urush ketyapti. 
Odamlarning dilxushlik qilish va hordiq chiqarishi uchun vaqti yo’q edi. Cho’milish joylarida ham odamlar siyrak 
shu bois bu yerdan kechayu- kunduz jilmay muqim turib qolgan erkaka kishi darhol ko’zga tahslanadi. Va shubha 
uyg’otishi mumkin edi. Buni kusto ham tushunar edi, shu sababli u kuzatishni maxfiy olib borishga qaror qildi. 

---

Xuddi o’sha kunlarda unda suv ostida imkon beradigan apparatni yaratish hayoli uyg’ondi. Nihoyat 1943 yilda u o’z 
rejasini muhandis E Ganyan bilan birga amalgam oshirdi.
Albatta dastlabki akvalang o’z qurilmasiga ko’ra ancha sodda edi, uni hozirgi mukammal namunalari bilan 
qiyoslab ham bo’lmaydi. Lekin akvalangning yangi- yangi nusxalari ham o’z tuzilishi asoslariga ko’ra o’sha birinchi 
akvalangga o’xshahb ketadi. Ya’ni suzuvchining orqasiga havo zich qilib to’ldirilgan ikkita uzun ballon tirkaladi, 
ulardan nafas olish va chiqarish uchun ikkita quvurcha o’tkazilgan bo’lib, ular “illyuminator” degan himoya niqobi 
bilan o’zaro biriktirilgan.
Akvalanglarga birdan katta ehtiyoj paydo bo’ldi: axir ular insonning 35- 40 metr chuqurlikkkacha suvga 
sho’ng’ishiga va suv tagida vir soatgacha qolib ketishiga imkon beradi. To’g’ri suv tagida bunday uzoq muddatga 
sayohat qilish uchun inson kuchli va chidamli bo’lishi ham kerak. Chunki bir necha daqiqa sayozroq suvda suzib 
yurish har qanday odamning ham qo’lidan keladi.