|
«РЕ
D A G O G
IК
А» VA « U M U M IY
PSIXOLOGIYA»
F A N L A R IN I
INTEGRALLASH
«Pedagogika» — lotincha sow
z bo'lib, «peda» - bola. «logika» esa
yetaklash, ya'ni bola yetaklash degan ma?noni bildiradi. Umumiy qilib
avtganda, tarbiya haqidagi fandir. Tarbiya bu ijtimoiy havotning zaruriy
hodisasi hisoblanadi. Bundan ko’rinib turibdiki, pedagogika fani o\sib
kelayotgan yosh avlodni yetuk inson qilib tarbiyalash uchun talim»
tarbiyaning mazmuni, umumiy qonunivatlar va amalga oshirish yoMlarini
0
‘rgatuvchi fan hisoblanadi. Pedagogikaning tarbiya sohasidagi obyekti
o’sib kelayotgan yosh avlod bolganligi uchun pedagogika insonni
o'rganuvchi fanlar bilan ham bog’lanadi. Bular: umumiy anatomiya va
odam fiziologiyasi, ayniqsa bolalarning anatomiyasi va fiziologiyasi,
pedagoglarning yosh anatomiyasi va fiziologiyasi pedagogikaga
yaqin bo'lgan fan lard ir. Pedagogika umumiy psixologiya, bolalar
psixologiyasi, pedagogik va ijtimoiy psixologiya bilan chambarchas
bogTangandir. Shuningdek, pedagogika umumiy va maktab gigiyenasL
psixogigivena sohasidagi ilmiy ma’lumotlarga tayanadi. Pedagogika
ijtimoiy fanlarga ham yaqindir. U fa Isa fa, ekonomika. sotsiologiya, etika,
estetika kabi fanlarning malumotlaridan keng foydalanadi. Demak,
pedagogika va umumiy psixologiya boshqa fanlarga qaraganda ko’proq
bir-birlari bilan bog'langan. Misol uchun «Pedagogika» darsligidagi Ш
bob «Bola shaxsining rivojlanishi, tarbiyasi va kamoloti» mavzusida
quyidagi lar bayon qilingan, C)*sib va rivojlanib kelayotgan inson tarbiya
obyekti hisoblanadi. Insonning hayoti davomida rivojlanish jarayoni
davom etadi. Inson turli o4zgarishlarnL jismoniy-psixik. miqdor va
si fat o‘zgarishlarni o‘z hayoti davomida kechirib boradi. Odamzodda
boMadigan jismoniy o'zgarishlarga uning bo'yining o'sishi. vaznining
og'irlashib borishi, suyak va mushak tizirnlari, ichki organlari, shu bilan
birga asab tizimlarining o'zgarishi kiradi, Irsiyat - bu genetik dasturda
berilgan sifatlar va xususiyatlarning ota-onalardan bolalarga o'tishidir
Muhit deganda kishiga ta sir etadigan tashqi voqealarning y ig’indisini
tushunamiz. Bunga tabiiy muhit (geografik). ijtimoiy muhit, oila muhiti
va boshqalar kiradi. Ular bolalarning rivojlanishiga alohida ta'sir etadi.
Tarbiya - biror maqsadga qaratilgan jarayon, u doimo muayyan
dasturga ega boladi va buning uchun maxsus vakolatga ega boig an
kishilar tomonidan amalga oshiriladi. Hammamizga yaxshi ma'lumki.
bolaning layoqatini rivojlantirish, qobiliyatli bolaga aylantirish va
hayotga mos qilib o'stirish uchun ko’p mehnat qilish kerak. Maxsus
muassasalarda tarbivachining rahbarligida amalga oshiriladigan tarbiya
jarayoni yetakchi hisoblanadi. Chunki. tarbiya bu muhit ta’siri bera
olmagan fazilatlarni o'zlashtirib. bilim, ma’lumot egallashiga zamindir.
Tarbiya tufayli tu g ’ma kamchiliklarni ham o'zgartirish mumkin.
Masalan, ko'rlar, gunglar ham o4]itilib sogiom kishilar qatoriga tayyor-
lanadi. O'qituvchi-tarbiyachilar o'quvchilarning barcha yosh davrlari
jismoniy va ruhiy taraqqiyotlaridagi o'zgarishlari, ularning o‘ziga xos
xususiyatlari to'g'risida yetarli ma'lumotga ega boTishlari lozimdir. Bu
maTumotlar o‘qituvchining ba’zi masalalarini ijobiy hal qilish uchun,
o'quvchilarga pedagogik ta’sir oTkazish rejasining tuzilishi uchun
zarurdir. Endi «Umumiy psixologiya» darsligi bilan solishtirib ko‘ramiz.
«Psixo» - jon, ruh, «logos» - fan, ya’ni psixologiya ruh haqidagi fandir.
U kishining ichki ruhiy dunyosini o'rganuvchi fandir. Psixologiya fani
taraqqiyotiga eramizdan avval vashagan Aristotel asos solgan. Hayot
sezgidan boshlanadi. Biz tashqi voqealarni, hodisalarni sezgilar orqali
qabul qilamiz, faqat sezib qolmay, ularni butun holida idrok etamiz.
Narsa va hodisalar haqida fikr yuritamiz. gapiramiz, bu esa tafakkur
va nutq jarayoniariga bogliq. Ko'rgan, bilganlarni eslavmiz - bu xotira.
lnsondagi bilish jarayoniariga sezgi, idrok, tasavvur, tafakkur, xotira,
xayol, nutq, his -tuyg'u va iroda kabi psixik jaravonlar kiradi. Ana
shu jarayonlarning faollashishi yoki susayishi psixik holatlar deviladi.
Ularga quvnoqlik. xursand bo'lish. g'azablanish. uvalish, nafratlanish,
parishonlik va qo'rqib ketish kiradi. Insonning psixik xususiyatlariga
xarakter, qobiliyat va temperament kiradi. Psixologiya fani vuqorida
sanalgan psixik jarayonlari, psixik holatlar va psixik xususiyatlarni
o'rgatadi. U quyidagi tarmoqlarni o'z ichiga oladi:
L Umumiy psixologiya,
2. Bolalar psixologiyasi (bu kichik maktab yoshdagi. o'rta, katta
maktab yoshidagi o'quvchilar bilan shug‘ullanadi).
3. Ta’lim psixologiyasi asarlari.
4. Pedagogika psixologiyasi.
5. Tibbiyot psixologiyasi.
6. Kosmos psixologiyasi.
7. Sud psixologiyasi.
8. Savdo psixologiyasi.
9. Harbiy psixologiya.
10. Maxsus psixologiya.
11. Sport psixologiyasi.
Yuqorida aytib oiilganlarning barchasi hozirgi zarnon psixolo-
giyasining bir qancha fanlar bilan chambarchas bogiiqligidan dalolat
beradi. U filosofiya fanlari, tabiiy fanlar, ijtimoiy fanlar o ita s id a
joylashgan va katta, oraliq mavqeyiga ega boigan fandir. «Umumiy
psixologiya» dasturidagi «Shaxs», ya*ni «Psixologiyada shaxs tushun-
chasi» mavzusini koVrib chiqamiz, umumiy maqsadni ko'zlash, ya'ni
ehtiyojlar, qiziqishlar, qobiliyatlar, asosiy ehtiyojlar asosida vujudga
keladigan maqsadlar, intilishlar. motivlar har bir kishi shaxsini xarakter-
lab beradi. Ana shu ko'zlangan maqsad kishini faol bolishga, atrofdagi
muhitga muayyan munosabatni bildirishga undaydi. Shaxsning ko'zlan-
gan maqsadi ehtiyojlar, ya’ni odam biror bir narsaga zaruriyat sezishi
ta’sirida tarkib topadi. Ehtiyojlar kishi organizmining ovqat, kiyim-
kechak, uy-joy, harakat qilishi, dam olish va boshqalarga boigan
talabini bajarishi zarur. Shu talablar bilan bogiiq biologik ehtiyojlar
va ijtimoiy ehtiyojlar boiadi. Ehtiyojlar his-hayajon bilan mahkam
bogiangandir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
