Jurnaldan ko‘chirib bosilgan maqolalar «Til va ada biyot ta’limi»dan olindi, deb izohlanishi shart

Foydalanilgan adabiyotlar:
1. N.Mahmudov, A.Nurmonov. O‘zbek tilining nazariy grammatikasi. T.: O‘qituvchi, 1995. 31-b.
2. О.Фролова. Японский речевой этикет.
3. X.Muhitdinova, Z.Salisheva, X.Po‘latova. O‘zbek tili. T.: 2011.

---

32
e-mail: [e-mail]
Tahlil
Lirika bevosita insonning tuyg‘ulariga, uning 
ma’naviy olamiga kuchli ta’sir qiladi. Badiiy-estetik tafak-
kur lirik turda yanada jozibador, maftunkor va ta’sirchan 
mohiyat kasb etadiki, o‘quv tahlilida mazkur masalalar-
ni keng ko‘lamda yoritishga eri shish lozim. Bunda ni-
malarga e’tibor qaratish muhim? Mulohazalarimizni 
Abdulla Oripovning “Qo‘riqxona” she’ri misolida bayon 
qilamiz. 
Yangi mazmunda 10-sinfl ar uchun tuzilgan 
“Adabiyot” dasturi hamda darsligida Abdulla Oripovning 
bir qator she’rlarini o‘qib-o‘zlashtirish rejalashtirilgan. 
Ulardan biri “Qo‘riqxona” she’ridir. Shu o‘rinda ta’kid-
lash joizki, akademik litsey bosqichi uchun B.To‘xliyev 
hamda B.Sarimsoqov tomonidan 2000-yilda tuzilgan
“Adabiyot” dasturida mazkur she’rni o‘rganish belgi-
lab berilgan bo‘lsa-da, ammo dastur asosida tuzilgan 
majmuada shoirning ayni shu she’ri kiritilmay qolgan. 
Kuzatishlardan akademik litseyni bitirib ketayotgan 
aksariyat o‘quvchilar mazkur she’r tahlili u yoqda tur-
sin, hatto uning poetik matni, yaxlit mazmuni borasida 
ham muayyan tasavvur va tushunchaga ega emasligi-
ga guvoh bo‘lmoqdamiz. Vaholanki, “Qo‘riqxona” she’ri 
A.Oripov ijodida o‘ziga xos mavqega ega bo‘lgan ijti-
moiy lirikaning nodir namunasidir. 
She’r tahlilida o‘qituvchi o‘quvchilarning maktab 
ta’limida ijtimoiy lirika haqida o‘zlashtirgan bilimlarini 
yodga solish maqsadida: “Ijtimoiy lirika nima?” Unga 
qan day misollar keltira olasiz? A.Oripovning shu yo‘na-
lishda yozilgan she’rlaridan namunalar ayting singari 
savollarni o‘rtaga tashlashi mumkin. Shunda o‘quvchi-
lar she’rning mavzu yo‘nalishini tezda ilg‘ab oladilar. 
She’r sarlavhasi va uning matni o‘rtasidagi mantiqiy 
aloqadorlik ustida ham alohida to‘xtalib o‘tish o‘quvchi-
lar diqqatini asosiy mohiyatga yo‘naltiradi.
She’rning nomlanishidayoq uning nima haqida ekan-
ligi ochiq-oydin aks etib turibdi: “Qo‘riqxona”! Demak, 
gap tabiatning yo‘qolib borayotgan jonivorlari davlat 
tomonidan maxsus qo‘riqlanadigan hudud to‘g‘risida. 
Ammo she’rning birinchi bandlari ifodasiga diqqat qil-
sangiz, aynan shu masala haqida gap borayotganiga 
shubha tug‘iladi:
Asraymiz o‘simlik xillarin tayin,
Asraymiz hayvonlar kamyob zotini.
Hatto atrofl arin o‘rab atayin
Qo‘riqxona deymiz so‘ngra otini.
She’rning dastlabki misralari o‘qilishi bilanoq uning 
ifoda maqsadi boshqa yo‘nalishda ekanligi anglana-
di. Lirik qahramonni iztirobga solayotgan muammolar 
aslida shaxs va jamiyat ma’naviyatiga daxldor ekanligi