Jurnaldan ko‘chirib bosilgan maqolalar «Til va ada biyot ta’limi»dan olindi, deb izohlanishi shart

YAPON TILIDAGI MAYL KA
TEGORIYASINING O‘ZIGA XOSLIKLARI
munosabatini ifodalab, fe’ldan anglashilgan ish-
harakatning bajarilish xususiyatini, imkoniyatini, ya’ni 
real voqelikka, sharoitga bog‘langanligini bildiradi. 
O‘zbek tilida buyruq-istak mayli maslahat, iltimos, istak, 
tashviq qilish ma’nolarini ifodalaydi. Masalan: 
Maslahat:
 Ortiqcha gapirma. Bilim cho‘qqilarini 
egallash kerak. Ibrat olgil yon qo‘shnimiz Sharif boydan. 
(G‘afur G‘ulom) 
Tahlil

---

veb-sayt: www.tilvaadabiyot.uz
31
Tahlil
Iltimos:
 Alisher, eski ginalarni unuting, yana o‘z 
joyingizni egallang. (Uyg‘un) 
Tashviq:
 Bolangni o‘ldirgan, xotiningni xazon 
qilgan boyning, butun boylarning jazosini ber. (Hamza 
Hakimzoda) 
O‘zbek tilidagi kabi yapon tilida ham mayllar 
kategoriyasi mavjud bo‘lib, aniqlik mayli eng keng 
qo‘llanadigan mayl shakli sanaladi. U harakatning 
har uch zamonda bajarilganini bildiradi. Harakat 
bajaruvchisining buyrug‘i, xohish-istagi, maslahat-
iltimosi kabi ma’nolar buyruq-istak mayli orqali 
ifodalanadi. 
Yapon tilida buyruq, istak, maslahat kabi ma’nolar 
nutq uslubiga muvofi q turli variantlarda berilishi mumkin. 
Buyruq maylidagi shakllarga quyidagilarni misol qilib 
keltirish mumkin:
…て下さい 
お…なさい
о-…-nasay, 
てくれ
–te kure, 
てくれませ
んか
-te kuremasan ka 
Buyruq maylining oddiy so‘zlashuv uslubidagi 
shakllari:
Yuqorida sanab o‘tilgan shakllardan tashqari yapon 
tilida boshqa mayllar ham mavjud: 
1. Gumon (taxmin) mayli ish-harakatning gumon 
qilinishini anglatadi. Masalan: …
たい、…たが
る
suffi kslari
2. Istak mayli ish-harakat bajaruvchisining istagini 
ifodalaydi. Masalan:
…
が欲しい、…て欲しい
…ga xosiy, – te xosiy
3. Taqiq mayli so‘zlovchining muayyan ish-harakatni 
bajarmaslik haqidagi iltimosini bildiradi.
4. Ruxsat mayli ish-harakatning bajarilishi 
mumkinligini ifodalaydi.
5. Zarurat mayli ish-harakatning bajarilishi zarurligini, 
shartliligini ifodalaydi. Yapon tilida ushbu maylning bir 
necha ko‘rinishi mavjud:
…なければならない、…なければいけない
va 
boshqalar.
…
べき
suffi kslar
…
わけにはいかない
Yapon tilida maslahat ma’nosi bir necha usulda 
ifodalanadi: 
…. 
ほうがいい
…たら／　…ば／　…と　いい（よい） 
…ことだ
ことだ
-maslahat uchun ishlatilib, so‘zlovchining 
fi kriga ko‘ra biror maqsadga erishish uchun qilish kerak 
yoki kerak bo‘lmagan harakatga nisbatan qo‘llaniladi.
V 
じしょ ことだ
V 
ない
薬を飲んで、ゆっくり休むことだ。
Dori ichib, dam oling.
無理をしないことだ。
Ortiqcha harakat qilmang.
Ushbu grammatik shakl asosan, fe’l bilan ishlatilsa-
da, ba’zida sifatlar bilan birga kelib, so‘zlovchining his-
tuyg‘ularini ifoda etish uchun qo‘llaniladi.
い
sifat
な
sifat
ことだ
弟が大学に合格できた。本当にうれしいことだ。
Ukam institutga kirdi. Juda ham xursandmiz.
ということだ
ということだ 
konstruksiyasi oldindan ma’lum 
bo‘lgan (o‘qilgan, eshitilgan) ma’lumotni yetkazishda 
ishlatiladi. Odatga ko‘ra, yetkazilish manbasi gapda 
keltirib o‘tiladi.
Qo‘llanish usuli:
V
N/N 
＋だ ということだ
い
sifat
な
sifat
＋だ
田中さんから電話があって、少し遅れるというこ
とだ。
Janob Tanaka qo‘ng‘iroq qildi. Ozgina kech qolar 
ekan.
Hodisa haqida gapirayotganda yanada aniqlashtirish 
maqsadida
つまり
bog‘lamasini ishlatish mumkin. Uni 
o‘zbek tiliga, ya’ni, qisqa qilib aytganda, bir gap bilan 
tarjima qilish mumkin. 
試験の結果は８０％、つまりごうかくということ
だ。
Imtihon natijasi 80%, ya’ni imtihondan o‘tdim.
山田さんはまだ来ていませんか。つまり、遅刻と
いうことですね。
Janob Yamada hali kelmadimi? Demak, yana kech 
qolar ekan-da.
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, yapon tilini 
o‘qitishda fe’l mayllarining o‘ziga xos xususiyatlarini, 
ya’ni turli ma’nolarni ifodalovchi shakllarini o‘rgatish 
o‘sha xalq madaniyati va tili haqida keraklicha bilim 
olish imkonini beradi.