Редактор: А. Тилегенов Редколлегия ағзалары

көз жуўыртты
да, ат үстинен 
еңкейип, Маманның қалпағын алып, айдарынан бир сүйди (Т.Қайыпбергенов).
Мысалларда 
сыр алдырмаў
- ҳеш нәрсени сездирмеў; 
тәжим етти
- ийи-
лип сәлем бериў, ҳүрметлеў; 
ийек қағып
- ымлаў, бир нәрсени уғындырыў; 
көз 

---

МуғаллиМ ҳәМ үзликсиз билиМлендириў
6
жуўыртты 
- қараў - сыяқлы жеке сөзлердиң синоними болған фразеологизмлерди 
жазыўшы таяр ҳалында өзгериссиз қолланады.
2. Фразеологизмлердиң бир компонентиниң өзгертилип қолланылыўы
Көркем шығармаларда фразеологизмлердиң бир компоненти өзгертилип, жаңа 
мазмунда қолланылады. Жазыўшы халық тилиниң бар байлығын, сөз маржанла-
рын өз шығармаларында дөретиўшилик жақтан жумсай отырып, өзине тән стиль 
қурайды. Көркем шығарма тилиндеги фразеологизмлерди таңлап қарастырыў 
- автордың жеке стиль жасаўдағы усылларын анықлаў болып табылады. 
Фразеологизмлердиң стильлик бояўы жеке сөз бенен салыстырғанда күшли, экс-
прессивлик мүмкиншиликлери мол. Усы қәсийетлерине бола фразеологизмлер бел-
гили бир ўақыяны баянлаўға, сөйлеген сөзге стильлик өзгешелик береди. Жазыўшы 
улыўма халық тилиниң фразеологизмлерин белгили бир конкрет жағдайға қарай 
отырып, өзиниң сүўретлеў мақсетине ийкемлейди. Қарақалпақ тилинде «өтирикти 
шындай, шынды жиндей етип» деген теңлес еки компонентли фразеологизм бар. 
И.Юсуповтың «Сейдан ғаррының геўиши» гүрриңинде бул фразеологизм автор 
тәрепинен екинши компоненти пүткиллей өзгертилип қолланылады: Үсен жасы 
елиўлерге шамаласқан «өтирикти шын қылып, жаўған қарды ун қылып» лап урып 
сөйлейтуғын, аса кеткен қыялпаз ҳәм барып турған қуўақы адам еди «Ғарры туттағы 
гүз», 14-б).
Автор бул жерде фразеологизмниң компонентине өзгерис киргизиў арқалы 
айтажақ ойын оннан да терең, образлы етип сүўретлейди.
Көркем шығармаларда автор тәрепинен өзгертилип қолланылған фразеоло-
гизмлерди көплеп ушыратамыз. Қарақалпақ тилиндеги барлық адамлар (ғарры, 
жасына қарамай) мәнисинде жумсалатуғын «еңкейген ғарры, еңбеклеген бала», 
«жети жасар баладан, жетпис жасар ғаррыға шекем» деген фразеологизмлер автор 
тәрепинен қурылысы жағынан бир талай өзгерислер менен де жумсала береди: