2 authors, including: Some of the authors of this publication are also working on these related projects

Oilaviy muhit.
Oilaning mustahkamligi oila a’zolarining axloqiy tarbiyasiga 
bog‘liq. Xalqimizda bejiz, “Sog‘lom turmush tarzi – mustahkam oilaning 
garovidir”,
 
deb
 
aytilmagan. Sog‘lom turmush tarzi deganda, biz nafaqat oiladagi er 
va xotinning bir-biriga bo‘lgan munosabati, balki ulardagi axloqiy fazilatlar, 
imonlilik, poklik, halollik, rostgo‘ylik, shirinso‘zlik, kabi axloqiy me’yorlarga 
amal qilgan xolda urf odatlarga asoslangan, zamonaviy oilani tushunamiz. 
Oilada eng asosiy narsa – bir-birini tushunish, qadrlash va e’zozlashdir. Er-
xotindan birining kamchiligi ikkinchisining fazilati bilan yopilib yurmog‘i lozim. 
Oilada ikki yosh bir butun bo‘ladi, muhabbat – nikoh iplarini mustahkamlaydigan, 
axloqiy mas’uliyatni yanada oshiradigan hissiyotdir. Ikki yosh hissiy holatlarini 
o‘zaro tushunib borishi natijasida oilada mo‘tadil kayfiyat qaror topadi, qarashlar 
uyg‘unligi tug‘iladi. Zero muhabbat faqat o‘zaro hissiy qoniqishgina bo‘lib 
qolmay, munosabatlar go‘zalligiga aylanadi. 
Oila - bu kichik jamoadir. Unda o‘zaro muomalaning barcha qoidalariga 
amal qilinishi kerak. Kattalarga hurmat, kichiklarga izzat; bir-biriga mehribon 
bo‘lish, ayniqsa, ayollarni izzat qilish kabi qoidalar kundalik odatga aylanib borishi 
kerak. Ota-ona bolalariga namuna. Shuning uchun ular oilada axloq madaniyatiga 
to‘la rioya qilishlari shart.
Oilaviy munosabatlar nisbatan mustaqil hodisa bo‘lib, oilaning ichki 
ishlariga hech kimning aralashishga haqqi yo‘q. Shu sababli ham oila muqaddas va 
daxlsiz hisoblanadi. Oilaviy munosabatlar jamiyatdagi mavjud ijtimoiy, iqtisodiy, 
mafkuraviy va ma’naviy munosabatlar bilan belgilanadi va ular ta’sirida o‘zgarib 
boraveradi. 
Oilalarda nafaqat oilaviy munosabat, balki qon-qarindoshlik munosabatlari 
madaniyati ham yuksak darajada rivojlangan bo‘ladi. Bunday oilada bobo, buvi, 
ota-ona, amaki, aka-uka, opa-singil, jiyan, kuyov, kelin quda-anda, qaynota-
qaynona kabi o‘nlab qarindoshchilik darajalarini bildiruvchi mezonlarga amal 
qilinadi. Bu munosabatlarda milliylikning asl o‘zagi namoyon bo‘ladi. Bu 
munosabatlarning afzalliligi shundaki, bunda qarindosh-urug‘lar bilan oqibatli 
bo‘lib yashash, farzandlarni milliy udum, qadriyatlar ruhida tarbiyalash uchun 
imkoniyat tug‘iladi hamda ular qarindoshlar orasida ham moddiy, ham ma’naviy 
tayanch-suyanch bo‘lib yashashga odatlanadilar.
Bunday oilalarda tarbiyalangan farzandlar ham barcha bilan munosabatda 
tezda kirishib keta oladigan, munosabat madaniyatiga rioya etadigan inson bo‘lib 
shakllanadilar, chunki bu bolalarni bitta oila emas, bir necha oila tarbiyalaydi. 
1
Қаранг Абдулла Шер. Ахлоқшунослик. – Тошкент.: Ўзбекистон миллий файласуфлари жамияти. 2010. 
294-б. 

---

107 
Oilaviy sharoit u yoki bu oila a’zolarining kelajakda hayotiga bevosita ta’sir qiladi. 
Oilaning tarqalishi har bir oila a’zolariga ta’sir qiladi. Axloqshunoslikda oila 
tarqalishining uch turi ko‘rsatiladi. Birinchisi, nikohning bekor qilinishi bilan 
tarqalishi – bunda oilaviy mulk va farzandlar tarbiyasi qonun asosida taqsimlanadi. 
Bunday 
sabab 
o‘zaro kelishmovchilik hamda tushunmovchilik, o‘zaro 
muhabbatning yo‘qligi natijasida paydo bo‘ladi. Ikkinchisi, tabiiy tarqalishi bo‘lib 
– oila a’zolarining biri falokat yoki kassallik tufayli vafot etgan oila mulkining 
meros sifatida taqsimlanishiga sabab bo‘luvchi tarqalishdir. Uchinchisi – axloqiy 
tarqalish bo‘lib, bunda bolalar balog‘atga yetib, oila qurilishlari – ota-onalar ular 
uchun oilaviy mulkdan uy-joy, turli maishiy jihozlar ajratib berishlari belgilanadi.
1
Shunga ko‘ra, oilada har bir a’zoning o‘ziga yarasha majburiyatlari mavjud. 
Ayniqsa, o‘z odatiy turmush tarzini o‘zgartirib, o‘zga oilaga kelin bo‘lib kelgan 
qizlarimizning yangi oila a’zolari bilan bo‘lgan o‘zaro munosabatlari juda muhim 
hisoblanadi.