Ўсимликлар морфологияси ва

г е о ­
троп и зм
(юнон. г е о — ер)ни сакдаб қолади (тол, терак, 
қарағай, кунгабоқар, ғўза, шувоқ, шўра ва бошқалар). Улар­
нинг ён новда йўналиш и таш қи муҳит таъсирида ўзгари- 
ши мумкин.
Ён новдалар асосий новда билан турли бурчак ҳосил 
қилиб бирикиш и мумкин. Ана шундай новдалар йўнали- 
шига 
п л аги от р оп
(юнон. плагиосе— эгилган, кўндаланг) 
ўси ш
дейилади (қовун, тарвуз, қ о в о қ ва бошқалар). Кўпин- 
ча новдалар ўсиш мобайнида ўз йўналиш ини ўзгартириб 
ан и зо т р о п
(юнон. анизос — тенг бўлмаган) ҳолатга ўтиши 
мумкин. Бундай новдаларга кўпинча ўтчил ўсимликлар 
(ўрмаловчи айиқтовон, буғдойиқ, қорабош ва бош қалар), 
бута (туркистон арчаси)нинг кўтарилиб ёки қиялаб ўсув- 
чи новдалари мисол бўлади.
2-§. НОВДА ТУЗИЛИШИ ВА ҲАЁТЧАНЛИГИГА
АСОСАН ЎСИМЛИКЛАРНИНГ ВЕГЕТАТИВ
ОРГАНЛАРИНИ КЛАССИФИКАЦИЯЛАШ
Барча гулли ўсимликларнинг новдалари шакл тузили­
ши ва ҳаётчанлигига қараб дарахт, бута, чала бута ва ўт 
ўсимликларга бўлинади.
Д а р а х т
— кўп йиллик ўсимлик бўлиб, ҳаётининг бутун 
давомида яхши ривожланган 
т а н а г а
эга. Тана бўйига ва 
энига ўсади. Т ананинг ш охланиш и 
а к р о т о н , 
(ю нон. ак- 
рос — уч; генос — ҳосил бўлиш) ҳаётчанлиги эса бир неча 
ўн йилдан, юз йилгача ва баъзан м инг йилгача бўлиши 
мумкин. Дунёда энг кўп яш айдиган дарахт секвойя ёки 
мамонт дарахтидир. Бу дарахтнинг ватани Ш имолий Аме- 
рикадаги К олиф орния ярим ороли. У ердаги баъзи м а­
монт дарахтларининг ёши м инг йилга тенглиги аниқлан- 
ган. Африка ҳамда Ҳ индистоннинг троп и к ўрмонларида 
ўсувчи баобаб дарахти ҳам шулар жумласидандир.
Ер юзида ўсадиган энг баланд дарахтлар экватор атро- 
фидаги троп ик ўрмонларда учрайди. Бу дарахтларнинг 
узунлиги 50—80 м ва баъзан ундан ҳам узун бўлади. М аса­
лан, Австралия м интақасининг ўрмонларида ўсадиган эв- 
калиптларнинг узунлиги 150 м га етади.

---