Ўсимликлар морфологияси ва

п ар т и к ул я ц и я
(лот. п а р т и к у л а -
р и с — алоҳида, парча, айрим) деб аталади (60-расм). И л- 
дизпоялари кўндаланг (горизонтал) ҳолатда судралиб ўса- 
диган ўсимликлар (буғдойиқ, ажриқ, ғумай ва бош қалар) 
тармоқланиб жуда кўп ер остки новдалар чиқариб шу нов- 
далардан вегетатив кўпайиб, катта майдонларни ишғол эта­
ди ва экинларга зарар етказади.
Ер устки тананинг қуриб қолиш и натижасида -худди 
“тўнгакка” ўхшаб дўппайиб турадиган ва қўш имча илдиз­
лар чиқариб тупроққа зич жойлаш иб, чим ҳосил қилади- 
ган кўпйиллик ўт ўсимликларга 
к ал т а и л д и зп о я л и
ёки 
ер
о с т к и т а н а л и
ўсимликлар 
д е б
аталади. М асалан, қумли 
чўлларда ўсувчи илаак (Сагех physoides), адирда ўсувчи ранг
ларини ҳосил бўлиши: 
роз
— тўпбаргновда; 
цв —
гул; 
лр —
илдизпояда барг чокла- 
рининг куриниши.
воқлари, лагохилус- 
==кўкпаранг 
ва 
бошқалар) 25—40 йил

---

(Сагех pachystilis), қўнғирбош , ти ­
рик туғар (Роа bulbosa var vivipara) 
ва бошқалар.
Пиёзбош. К ўпйиллик, новдаси 
ривожланмасдан калта қисқарган, 
пиёз учида куртак ҳосил қилади- 
ган ўсимлик. Пиёз учи куртагидан 
келгуси йилда ривож ланган ерус- 
ти новда гул ҳосил қилади. Буларда 
ён илдизларнинг ривожланишидан 
илдиз системаси ҳосил бўлади. Бу 
хилдаги ўсим ликлар эф и м ерои д 
яъни вегетация даври қисқа ўсим- 
ликлар деб аталади (масалан, тоғ 
пиёзи — пиёз анзур, лола).
Ер ост к и т а н а
ёки 
и л д и з т угу-
нак. 
Бундай ўсимликлар уруғпал- 
ла пастки бандининг (гипокотиль) 
йўғонлаш иш идан (ц и кл ам ен , ер 
совун, редиска) ёки остки ётиқста- 
лонлар (лот. с т а л о н и с — бачки)- 
новдадан 
ҲОСИЛ 
бўлади. Улар ер 
60
-раем.
Партикуляция. 
остида (картошкада) ёки ер усти­
да (кольраби) вужудга келади.
И к к и й и л л и к ў с и м л и к л ар. Улар биринчи йили 
ўсиб, ер устки ва ер остки ўсув органлари ҳосил қилади. 
И ккинчи йили гуллаб, уруғ ҳосил қилиб, ҳаётини тугата- 
ди (сабзи, пиёз, лавлаги ва бошқалар).
Б и р й и л л и к ў т л а р ёки т е р о ф и т л а р (юнон. тер, 
ёз, фит — ўсимлик) — ф ақат бир ёз давомида яш айдиган 
ўсимликлар. У ларнинг ўсиш и, гуллаши, уруғ ҳосил қили- 
ши бир ёз давомида тамом бўлади.
Бир йиллик ўтлар орасида э ф и м е р (юнон. э ф и м е -
р о с — бир кунли) ёки умри қисқа, яъни баҳори ўсимлик- 
лар бўладики, улар бир неча ҳафта ичида уруғдан ўсиб, 
гуллаб, уруғлайди ва шу билан ҳаётини тугатади (масалан, 
лола қизғалдоқ, бутгуллилар оиласининг жуда кўп вакил­
лари).
Баъзи бир йиллик ўт ўсимликлар ҳаётини и кки тўлиқ 
бўлмаган вегетация давомида ўтказади (масалан, жағ-жағ

---

ва бош қа бегона ўтлар). Уларнинг уруғи кузда намгарчи- 
л и к кўп бўлган, исси қ кунларда ўсади, қиш лайди ҳамда 
баҳорда вегетациясини давом эттириб, гуллайди ва уруғ- 
лайди. Бу хилдаги ўсимликлар кузги ўсимлик дейилади. 
Кузги ўсимликларнинг уруғлари кузда ўсиб қиш лайди.