Ўсимликлар морфологияси ва

2 —
катта қилиб 
кўрсатилиши; 
к
— камбий, 
колл
— 
коленхима; 
мкс
— метаксилема; 
мф
— метафлоэма; 
п —
паренхима; 
пк —
бошланғич пўстлоқ; 
пкс —
б о ш л а н ғи ч к с и л е м а ; 
пркс —
п р о т о к с и л е м а ; 
прф
— п р о т о ­
флоэма; 
пф
— бошланғич флоэма; 
с — ўзак; 
эп
— эндодерма.

---

д ер м а т о ге н
(юнон. д е р м а т о с — пўст, г е н о с — туғаёт- 
ган, туғилган, чиқиб келиш ), 
п ер и б л ем а
(юнон. п е р и б ­
л е м а — қоплам, пўстлоқ), 
п л ер ом ага 
(ю нон. п л е р о м — 
тўлдириш) ажратади.
Ўсиш конусининг энг таш қи қават ҳужайралари дер­
матоген деб аталади. Дерматоген остида бир неча қават 
периблема жойлашади. Дерматогендан п оянинг ва илдиз- 
нинг пўсти шаклланади. Периблемадан бирламчи пўстлоқ 
ҳосил бўлади. П лерома ўсиш конусининг марказий қис- 
мини эгаллайди ва поянинг ёки илдизнинг марказий ци- 
линдрини ҳосил қилади.
П оянинг ш аклланиш и тўғрисидаги иккинчи назария — 
туни к а 
ва 
к ор п ус 
назариясидир. Бу н азариянинг асосий 
муаллифи Ш мидт (1920) бўлиб, унга асосан ўсиш конуси 
икки қисмдан, энг таш қи қават туника ва ички қават — 
корпусдан иборат. Бу назарияга асосан ўсиш конусининг 
энг учида инициал ҳужайралар гуруҳи бўлади. Улар анти- 
клинал (ю нон. а н т и — қарш и , к л и н о — эгилиш ) йўна- 
лиш да бўлинади ва туникани ҳосил қилади. Т униканинг 
остидаги фаол бўлинувчи меристема ҳужайралари корпусни 
шакллантиради. Бу ҳужайралар барча йўналиш да бўлина 
оладилар. Туникадан қопловчи тўқима, қисман эса пўстлоқ 
ш аклланса, корпусдан м ар к ази й ц и л и н д р ва қи см ан
пўстлоқ ривожланади.
Ўсиш конуси апексидаги бирламчи меристема ф аоли­
яти туфайли поя шаклланади. Бирламчи тузилиш да поя 
ҳамиша эпидерма остида бирламчи пўстлоқ ш аклланади, 
унинг эн г ички қавати эндодерма деб айтилади. Эндодер­
ма ҳужайралари деярли тўрт бурчак ш аклда, ю пқа пўстли 
бўлиб, крахмал доналарини тўплаш и мумкин. Бирламчи 
пўстлоқ айнан бир хил ҳужайралардан таш кил топган эмас 
(63-расм). Э пидерма остида, поя қирғоғи бўйлаб, хло- 
ропластларга эга бўлган паренхима жойлаш ган. Эпидерма 
остидаги ҳужайралар кўпинча пўсти қалинлаш иб коллен- 
химага айланиш и ҳам мумкин. Баъзан бирламчи пўстлоқ- 
да ажратувчи тўқималар ёки ажратувчи алоҳида-алоҳида 
ҳужайралар — идиобластлар (юнон, и д и о с — ўзгача, ўзига 
хос; б л а с т о с — муртак, новда, майса) бўлиш и мумкин. 
Ш ундай қилиб бирламчи пўстлоқнинг таш қи чегарасини 
эпидерм а, ички чегарасини эндодерма таш ки л қилади,

---