Ichki kasallikiar

N afas qisishi.
Kasai yurak h a r bir qisqarganida to m irla r siste- 
masiga no rm a l yurakka q araganda k a m ro q qon chiqaradi, shuning 
u c h u n yurak organ va t o ‘qim alarni yetarli m iq d o rd a q o n bilan 
t a ’m inlash u c h u n tezroq qisqara boshlaydi.
Y urak y e tish m o v c h ilig id a nafas tezlashadi va b e m o r nafas 
qisishini sezadi. Avvaliga nafas faqat jism o n iy ishdan s o ‘ng qisadi, 
yurak yetishmovchiligi kuchayib borishi bilan u tinch holatda ham
paydo bofladi. Q o n i o ‘pkasida turib qolgan yurak yetishmovchiligi 
bilan o g ‘riyotgan b e m orlarning nafasi kuchli qisadi.
Nafas qisishi vaqtida bemorlarga havo yetishmaydi va nafas olishi 
qiyinlashadi. Yurak yetishmovchiligi sababli yuz bergan ro ‘y-rost 
nafas qisishida b e m o rn in g qaddini baland qilib yotqizish uning 
a h v o lin i y e n g illa s h tira d i, h o lb u k i, o d a m g o riz o n ta l va z iya tda
yotganida aylanib yurgan qon miqdori kobpayib, nafas muskulaturasi 
va yurakning ishi qiyinlashadi.
S h i s h la r y u r a k y e tis h m o v c h i li g in i n g asosiy a lo m a tl a r i d a n
hisoblanadi. Vena va kapillarlarda bosimning ko'tarilishi, ularda qon
151

---

o qim ining sekinlashishi va kapillarlar o ‘tkazuvchanligining oshishi, 
suyuqlikning z o kr be rib q o ndan to'qim alarga o ‘tishiga sabab bo'ladi. 
Buyraklarda natriy va suv tutilib qolishi, shun in g d e k , buyraklar 
v a jig a r funksiyasining buzilishi oqibatida q o n d a oqsil m iqdorining 
kamayishi shishlar paydo boNishiga im kon be rad i.
Yurak yetishmovchiligining boshlanishida shishlar yashirin holda 
yig'ilishi m u m k in . C h u n o n c h i , o rg an iz m d a yig‘ilib qolgan suyuq- 
likni k o ‘z d a n kechirish vaqtida payq a m a y qolinadi. Bu davrda 
og‘riqning ortishi, diurezning (siydik hosil bo'lishi va ajralishi) k a m a ­
yishi, tungi diurezning kunduzgidan ustunlik qilishi (nikturiya), 
teri orasiga yuborilgan 0,1 ml m iqdordagi fiziologik eritm aning 
s o ‘rilish t e z l i g i n i n g o s h is h i ( M a k - K l y u r - O l d r i c h s i n a m a s i )
b o ‘yicha shishlarning yig‘ilishi to 'g 'risid a xulosa chiqariladi.
Keyinchalik oyoqlarda shishlar kechga to m o n paydo b o ‘ladi. 
Ertalabga yaqin esa y o ‘qoladi. Borib-borib tungi d a m olish kifoya 
qilm ay qoladi. Shishlar boldir, son, d u m b a , qorin, k o ‘krakning 
teriosti yog‘ kletchatkasida yig‘ila borib, tananing pastida joylashgan 
qismlariga osonlikcha suriladi va b e m o r o ‘tirsa, oyoqlari shishib 
qoladi, c h a lq a n c h a yotsa, shishlar d u m g 'a z a , d u m b a va sonlarning 
pastki yuzasiga to 'p la n a d i, asosan, bir yonboshni bosib yotilganda, 
shishlar h am shunga yarasha o ‘sha t o m o n d a yig'iladi.
Yurak yetishmovchiligida shishlar, odatda, yum shoq b o l a d i — 
b a rm o q bilan bosilganda c h u q u rc h a qoladi. U z o q v a qtdan buyon 
mavjud shishlar qattiqroq boMadi. Shishgan teri q o n bilan yetarlicha 
ta 'm in la n m a y d i, uning harorati past b o l a d i , teri silliq, yaltiroq 
infeksiyaga qarshilik qobiliyati pasaygan b o ‘ladi. T eriosti y o g ‘ 
kletchatkasidan tashqari, shish ichki org an la rd a — jigar, o 'p k a , 
m e ’da va boshqa organlarda rivojlanib, ularning funksiyasi buziladi. 
Shish suyuqligi qorin b o ‘shlig‘ida — assit, k o ‘krak b o ‘shlig‘ida — 
gidrotoraks, yurak xaltasi b o ‘shlig‘ida — gidroperikard nom ini olgan 
holda vujudga keladi.
Y o‘tal va qon tuflash o ‘pka infarkti yoki pnevmoniya k o ‘rinishida 
asorat boshlanganligini ko'rsatadi. Dim lanishga alo q a d o r bronxitda 
y o ‘tal a w a l q u ru q b o ‘ladi, keyinchalik y o ‘tal vaqtida seroz ba lg'a m
tu sh a d i, b o rib -b o rib k o ‘pikli b o klib qoladi, u n d a ip ir-ip ir qon 
p a y d o b o ‘ladi. Balg‘a m d a q o n h a r xil m iq d o r d a u c h ra y d i — 
m ikroskopda tekshirilganda topiladigan a lo h id a «Yurak poroklari 
hujayralari»dan tortib, o ‘p k a d a n bir talay q o n ketishi m um kin.
Bem orni k o ‘zdan kechirish.
B e m o rn in g e s -h u s h i, vaziyatiga 
a h a m iy at berish kerak. Yurak kasalligi m unosabati bilan hansirash
152

---

boshlanganida b e m o r o ‘tirib yoki o brinda suyanib oladi. B em orlam i 
tekshirish, asosan, ularning ahvoli, teri shilliq qavatlarining rangi, 
shishlar b o r - y o ‘qligi va pereferik q o n tom irlarini k o ‘zdan kechi- 
rishdan iboratdir. B em orlarda k o bp in c h a lab, lunj, b u ru n , quloq 
s u p ra la rin in g ko^karib qolgani — s ianozi, q o ‘l-o y o q b a r m o q -
larining k o ‘kargani — akrosianoz qayd qilinadiki, bu gem oglo- 
b in n in g yetarlicha oksidlanm ayotganini yoki q o n oqim i susayib, 
t o ^ i m a l a r n i n g kislorodni ortiqc ha yutayotganini ko ‘rsatadi.
Yurak sohasini ko ‘zdan kechirish yurak uchi zarbini aniqlashdan 
boshlanadi. Y urak u c h in in g zarbi m e ’yorda k o ‘zga k o brinmasligi 
m u m k i n , lekin k o ‘k rak qafasi a s te n ik sh a k ld a boMgan o z g ‘in 
o d a m la rd a bu zarb, o d a td a , beshinchi qovurg‘a orasidagi ritmik 
pulsatsiya k o ‘rinishida sezilib turadi. C h a p q o rin c h a muskullari 
g ip ertro fiy a la n g a n d a b u qisqarishlar a n c h a sezilarli b o ‘ladi va 
kattaroq m ay d o n n i egallaydi.
Puls
(lotin. 
pulsus— tu rik i) —
to m ir urishi. Yurak qisqarishi 
natijasida q o n tom irlarining ritmik tebranishi kengayib-torayishi. 
Arterial venoz va kapillar puls tafavut etiladi. O datda, bilak arteriyasi 
s o h a sid a p a y p a sla b b ilin ad ig a n a rterial puls e n g k a tta a m a liy
aham iyatga ega. Buning u c h u n tekshiruvchining bilagini, bilak- 
kaft usti b o ‘g ‘ini sohasini q o ‘l bilan s h u n d a y ushlash kerakki, 
bosh b a rm o q bilakning ichki to m o n id a , bo sh q a b a rm o q la r esa 
uning yuzasidagi pulslanuvchi bilak arteriyasining paypaslantiruvchi 
terisini bosadigan b o ‘lsin (16-rasm ).