|
1
2
3
Bir marotabali. O’tkir,
surunkali (barcha turlari)
Noldan farqli
doza
Saraton va genetik
buzilishlar ehtimolini
yuqoriligi
Surunkali bir necha yillar
davomida
Yiliga 0,1 ev
(10 bar) va
yuqori
Organizmni nospesifik
rezistentligini pasayishi
Bu ham
Yiliga 0,5 ev
(50 bar) va
yuqori
Immunal rezistentlikni
pasayishi, katarakta
Somatik effektlar
(bevosita
nurlanganlarda)
Somatik-
stoxastik
effektlar
Genetik effektlar
O’tkir nurlanish
kasalligi (O’NK)
Surunkali
nurlanish
kasalligi
Nurlanishli
kuyishlar,
katarakta
Xavfli o’simtalar
va leykozlar
Xavfsiz
o’simtalar
Avlodni irsiy
kasalliklari
O’lik tug’ilgan
bolalar
O’z-o’zidan ro’y
beradigan obortlar
Bepushtlik
138
Bir marotabali o’tkir
1 ev (100 bar)
va yuqori
O’tkir nurlanish kasalligi
Bu ham
4,5 ev (450 bar)
va yuqori
O’lim bilan
yakunlanadigan o’tkir
nurlanish kasalligi
Har xil turlari
1 ev (100 bar)
va yuqori
Stoxastik effektlar
Qolqonsimon bezni
radioaktiv yod hisobida 1-
2 oy davomida nurlanishi
10 ev (1000
bar) va yuqori
Qolqonsimon bez
g’ilofunksiyasi,
o’simtalarni rivojlanish
ehtimolini oshishi
Organizmni jarohatlanishi qonuniyatlari olingan nurlanish dozasi
kattaligi, uni vaqt va hajm bo’yicha tarqalishi va organ, to’qima, tizimlarni
radiosezgirligi bilan belgilanadi. Ushbu omillar nurlanish ta’sirini
belgilaydi.
Nurlanish kasalliklarini og’irligi olingan nurlanish dozasigna
bog’liqdir (jadval-3.10).
Jadval-3.10
Nurlanish kassaligi og’irlik darajasini olingan dozaga bog’liqligi
Doza, gr
Og’irlik darajasi
1-2
I (yengil)
2-4
II (o’rtacha)
4-6
III (og’ir)
6-10
IV (o’ta og’ir)
Xavfli kimyoviy moddalar aholi hayoti va sog’ligi uchun jiddiy xavf
tug’diradi. Xavfli kimyoviy moddalarni yuqori zaharliligi, qisqa ta’sir
davri jarohatlanganlarga birinchi tibbiy yordam ko’rsatishni va ularni
hayotini qutqarishni qiyinlashtiradi.
139
O’tkir zaharlanishlarni aniqlashda, u yoki bu xavfli kimyoviy
moddalar bilan zaharlanish tavsifini bilish muhimdir. Xavfli kimyoviy
moddalarni ta’siri ostida zaharlanishida zararlanish belgilarini aks
ettirmaydigan va faqat organizmni zaharli birikmalarga bo’lgan reaksiyasi
ko’rinishlarini (qayt qilish, chanqash, bezovtalanish va boshqalar) kuzatish
mumkin (jadval-3.11).
Jadval-3.11
Toksik moddalarni organizmga ta’siriga ko’ra tasniflanishi
Toksik ta’siri
Toksik modda
Buzilishlar
Bo’g’uvchi ta’sir
Umumzaharlovchi
ta’sir
Bo’g’uvchi va
umumzaharlovchi
ta’sir
Neyrgorop
zaharlar
Bo’g’uvchi va
neyrotrop ta’sir
Metabolik
zaharlar
Xlor, uchxlorli fosfor, fosfor
oksixloridi, fosgen,
oltingugurtxloridi,
xlorpikrin, xlorasetofenon,
adamsit va boshqalar
Sinil kislotasi, sianidlar, is
gazi, mishyakli vodorod,
dinitrofenol va boshqalar
Akrilonitril, oltingugurt
angidiridi, oltingugurt
vodorodi, azot oksidlari va
boshqalar
Fosfoorganik birikmalar
(FOB): xlorofos, tiofos,
karbofos, oktametil,
muskarin, karboxolin va
boshqalar
Ammiak, geptil, gidrazin va
boshqalar
Bromli metil, dixloretan,
dioksinlar, polixlor
benzofuran, etilen oksidi va
boshqalar
Yuqori nafas yo’llarini
yallig’lanishi, o’pka
shishishi
Qon shaklli
elementlarini lizisi,
to’qimalarga kislorod
yetkazilishini buzilishi,
nafas olish qatoridagi
fermentlarni
parchalanishi
I, II guruhli jarohatlar
Asab impulslarini
amalga oshiruvchi va
uzatuvchi fermentlarni
blokada qilinishi
I va IV guruhli
jarohatlar
Markaziy asab tizimini
140
jarohatlanishi, jigar,
buyrakni jarohatlanishi,
to’qimalarga kislorod
uzatilishini buzilishi
sababli ro’y beradigan
kuyishlar
O’tkir zaharlanishlarda jiddiy buzilishlarni tez rivojlanishi
jarohatlanganlarga zudlik bilan tibbiy yordam ko’rsatilishini taqozo qiladi.
Bunda quyidagi tamoyillarga rioya qilinishi kerak: a) organizmga zaharni
kelib tushishini to’xtatish; b) zaharga qarshi vositalarni qo’llash; v) zaharni
organizmdan tezlik bilan chiqarish; g) zahar ta’sirida buzilgan organizm
faoliyatlarini tiklash.
Zaharga qarshi muhim vositalar jadval-3.12 da keltirilgan.
Jadval-3.12
Zaharlanishlarda ishlatiladigan muhim antidotlar
Do'stlaringiz bilan baham: |
