O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug„bek nomidagi o„zbekiston milliy universiteti

Kosmik 
metod
geokomponentlarning 
holati, 
geotizimlarda 
kechayotgan tabiiy geografik jarayonlar, ularning dinamikasi kabilarni vaqt 
va makondagi holatini, shuningdek, geotizimlarda bo‗layotgan tabiiy 
geografik va iqtisodiy-ijtimoiy geografik jarayonlarni bir butun, bir-biriga 
bog‗liq holda o‗rganish imkonini beradi. Kosmosdan olingan suratlar 
yordamida sayyoramizning turli qismlarida, katta miqyosdagi hududlarda 
ro‗y berayotgan tabiiy va antropogen jarayonlar haqida qisqa vaqt ichida 
tez va aniq, istalgan masshtabda ma‘lumot olish, ularning dinamikasini 
kuzatish mumkin. Turli spektral zonada olingan kosmik fotosuratlar 
mutaxassislarga yer yuzasidagi ekologik inqirozli joylarni ajratishni va 
ularni doimo kuzatib borishni ta‘minlaydi. Kosmik axborotlar falokatli 
tabiiy va antropogen hodisa va jarayonlarni tez aniqlashda birinchi darajali 
ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa, katta masshtabdagi jarayonlarni kuzatish va 
chora-tadbirlar ishlab chiqishda bu metodning o‗rni beqiyosdir. 
Modellashtirish metodi
– bevosita ob‘ektning o‗zi emas, balki uning 
ayni nusxasi (modeli) tadqiq etiladigan, ob‘ektni biror narsa vositasida 
amaliy 
ko‗rsatadigan 
yoki 
nazariy 
ifodalaydigan 
metod. 
Modellashtirishning har xil usullari mavjud – kartografik, kompyuterda 

---

50 
ko‗rsatish, maketli, matematik, mantiqiy va boshqalar. Shulardan eng ko‗p 
ishlatiladigan model kartalardir. 
Prognozlashtirish
 
– tadqiqot ob‘ektining kelajakdagi holati, yuz 
berishi mumkin bo‗lgan o‗zgarish yo‗nalishlari va rivojlanishini ilmiy 
asoslangan oldindan ko‗ra bilish, ya‘ni kelajak holati haqida tasavvurlarni 
ishlab chiqish va rivojlanishini baholash deb ta‘riflash mumkin. 
Prognozlashtirishning asosiy usullari – mantiqiy, qiyoslash, o‗xshashlik, 
ekstrapolyasiya, interpolyasiya, statistik, ekspertlar baholashi, kartografik, 
modellashtirish, sotsiologik va h.k.