O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug„bek nomidagi o„zbekiston milliy universiteti

Adabiyotlar bilan ishlash
metodi geoekologiyada, ayniqsa nazariy 
ishlarni bajarishda, keng qo‗llaniladi. Bu metoddan har bir tadqiqotchi 
foydalanadi, negaki u tadqiqot mavzusi bo‗yicha adabiyotlarni batafsil 
o‗rganishi, boshqa ishlardagi tajribalardan foydalanishi va ularning ishini 
takrorlamasdan qo‗yilgan ilmiy muammoning yechimiga o‗z hissasini 
qo‗shmog‗i lozim. 

---

47 
Geografik kartalarning paydo bo‗lishi bilan birga tadqiqotlarning 
kartografik metodi
ham paydo bo‗lgan. Bu metodning mohiyati 
umumgeografik va mavzuli kartalarni tuzish va bu kartalarni yuzaga 
kelgan vaziyatni baholash uchun o‗rganishdan iborat. Hozirgi kunda 
masshtabiga, mazmuniga, maqsadiga ko‗ra turli-tuman kartalar mavjud 
bo‗lib, geoekologik tadqiqotlarda ulardan keng foydalaniladi. Maxsus va 
kompleks kartalarni tahlil qilib geoekologik vaziyatni belgilovchi omillar, 
hodisa va jarayonlar haqida ma‘lumot olinadi. Eng asosiysi bu metod 
orqali geoekologik omillar, hodisalar va jarayonlarning makonda tarqalishi 
va o‗zgarishidagi qonuniyatlarni, ularning taraqqiyotida o‗zaro 
aloqadorligini va bog‗liqligini aniqlash imkoni katta. Ko‗pincha, 
geoekologik vaziyatning hududiy o‗zgarib borishidagi qonuniyatlar 
geoekologik omillar, hodisa va jarayonlarni kartaga tushirgandan 
so‗nggina ma‘lum bo‗ladi. Umuman, boshqa geografik fanlar singari 
geoekologik tadqiqotlarda ham bu metodning o‗rni beqiyosdir. 
Yangi (zamonaviy)
metodlarga 
geofizik, geoximik, statistik, 
statsionar
metodlar, shuningdek 
aerometodlar
va 
landshaft indikatsiyasi
metodlari kiradi.
Geofizik 
metod geotizimlardagi mavjud o‗zaro aloqalarni modda-
energiya almashinuvi ko‗rinishida zamonaviy fizika metodlaridan 
foydalanib o‗rganishda o‗z ifodasini topadi. Dastlab bu metod yuz yildan 
ortiq davrdan buyon atmosferaning yer yuzasiga tutash qatlami va suv 
ob‘ektlarining 
holatini 
kuzatish 
ishlarini 
olib 
borayotgan 
gidrometeorologik tadqiqotlarda foydalanilgan. 
Geokimyoviy
 
metod kimyoviy elementlarning tabiatda migratsiyasini 
(ko‗chishi va qayta taqsimlanishi) tadqiq etishga qaratilgan. Tabiiy muhitni 
ayrim qismlarining halokatli ifloslanishi munosabati bilan bu metod 
geoekologik tadqiqotlarda asosiy metodlardan bo‗lib qoldi. Uning 
yordamida atmosfera havosidagi, ichimlik suvidagi, yer usti va yer osti 
suvlaridagi, tuproqlardagi, oziq-ovqat mahsulotlaridagi ifloslantiruvchi 
moddalarning miqdori va tarkibi aniqlanadi.