Oddiy differensial tenglamalardan misollar, masalalar va topshiriqlar



Download 7,51 Mb.
Pdf ko'rish
bet85/97
Sana28.06.2022
Hajmi7,51 Mb.
#716060
1   ...   81   82   83   84   85   86   87   88   ...   97
Bog'liq
ODTdan misollar, masalalar va topshiriqlar, Dilmurodov N

7.
(0;1)
I

intervalda. 
8.
Berilgan tenglama 


1
(0;
)
C

sinfga tegishli bir dona, 


1
0
(
;
)
C
x

(
0
0, 79
x
 
) sinfga tegishli ikki dona funksiyani oshkormas 
koʻrinishda aniqlaydi (* rasm). Ular yechimlardir. 
* rasm. 
3
1 0
y
xy
e


 
tenglama grafigi 
9.
2
2
1
y
y
 


10.
2
2
2
0
x y
xy
y






11

2
0
x y
xy
y



 
; 12.
3
2
(
)
3
y
e
x y
x




2. O‘zgaruvchilari ajraladigan differensial tenglamalar 
1.
,
1
1
x
x
ce
y
y
ce

 


2.
1
,
0
sin
1
y
y
c
x




3. 
2
3
arctg
(1 2 )
0
x
y
c


 
.
4.
2
2
1
2
x
y
c





5. 
2
4ln(1
)
x
e
y
c




6.
exp
1
0
(
),
c
y
y
x






287
7. 
0
Si( )
1
sin
, Si( )
1
x
x
t
y
x
dt
t
ce





8.
3
2
2ln(
1)
x
y
x
y
c


  

u
x
y
 
almashtirish bajaring. 
9.
2
3
(3
)
16
xy
c
x



u
xy

almashtirish bajaring. 
10. 
2
2ln
1
x
x
y
x
y
c

 
  
,
1
y
x
 

u
x
y
 
almashtirish bajaring. 
11.
tg
ln
4
(
)
y
x




12.
1
4 sin 2
y
x
  


13.
1
y
 

14.
2
4
(
1)
x
x
e
y
e



15. 
2
0
( )
( )
ln
x
y x
y s ds
a
a



2
1
, (0)
y
a
y y
a
y




2
,
[0, )
a
y
x
a
a
x




16. 
( )
v
v t


oniy tezlik bo‘lsin. Ta’sir etuvchi kuch 
2
,
F
kv t
 
0
k
const

 
proprsionallik koeffitsienti. Masala shartiga ko‘ra 
2
0,5
2 10
1 / 80
k
k
    

Demak, 
2
1
80
F
v t
 
. Nyutonning ikkinchi qonuniga ko‘ra
2
1
80
dv
v t
dt
 
2
1
1
160
t
c
v
 


Boshlang‘ich shart: 
(10)
2
v

. Bundan 
1
8
c
 
kelib chiqadi. Demak,
2
2
1
1
1
160
160
8
20
t
v
v
t

  


20( )
t
s

paytdagi tezlik 
2
160
(20)
0, 42 (
/ )
20
20
v
m s




17. 
Nyutonning ikkinchi qonuniga ko‘ra 
dv
m
kv
dt
 

0
k
const

 
proprsionallik koeffitsienti. 
Bundan 
exp
(
)
k
v
c
t
m


. Lekin, 
(0)
10
v

. Demak, 
10 exp
(
)
k
v
t
m




(5)
8
v

ekanligidan exp
(
)
k
m

miqdorni topamiz: 8 10 exp
5
(
)
k
m
 
 

5
exp
4 / 5
(
)
k
m



Demak, 
tezlikning 
o‘zgarish 
qonuni 
/5
4
10 exp
10
exp
10
5
(
)
(
)
t
t
k
k
v
t
m
m


 









 


 

. Kemaning tezligi 1 (m/s) gacha 
tushgan paytni topamiz:
/5
4
5 ln10
1 10
51,59( )
5
ln(5 4)
/
t
t
s

 


 

 
 

18. 
( )
x
x t
t


(soat) paytdagi tuz miqdorini (kg) anglatsin. Shartga ko‘ra 
0
(0)
10
x
x


. Agar 
0
t

paytda 
v
(kg) miqdordagi suv quyilgan bo‘lsa, 
aralashmaning miqdori 
0
v
x
const


bo‘ladi. Yana masalaning shartiga ko‘ra


288
0
1
3
dx
x
k x
dt
v
x


  






,
0
k
const

 
proporsionallik koeffitsienti. Bu o‘zgaruchilari ajraladigan 
differensial tenglamani 
0
(0)
x
x

boshlang‘ich shartda yechaylik: 
0
0
(
) 3
3(
)
dx
v
x
x
k x
dt
v
x


   


0
0
3(
)
(
) 3
(
)
v
x
dx
kdt
v
x
x x

 



0
0
0
0
(
)
3
(
2 ) exp(
3)
/
x v
x
x
x
v
x
kt


 

Masalaning shartiga ko‘ra 
90
v

bo‘lganda 
(1)
5
x

(1 soatda 10 kg tuzning 
yarmi qolgan). Demak,
10(90 10)
17
5
exp(
3)
3 10
(90
2 10) exp(
3)
7
/
/
k
k






 

Shuning uchun
0
0
0
0
(
)
3
(
2 )(17 7)
/
t
x v
x
x
x
v
x


 

Masalada 
180
v

suv quyilgandagi 
(1)
x
ning qiymati so‘ralgan. Ravshanki,
10(180 10)
190 7
(1)
4,5
3 10
(180
2 10)(17 7)
293
/
m
x








 

Demak, agar dastlab 
180
v

(kg) suv quyilganda edi, 1 soatdan so‘ng 10 (kg) tuzdan 
4,5
m

(kg) i qolgan bo‘lardi. 
19. 
Shartda aytilgan egri chiziqli trapetsiya yuzi 
0
( )
x
x
S
f x dx


ga teng. Masala 
shartiga ko‘ra 


3
0
( )
( )
S
k f x
f x



0
const
k
 

proporsionallik koeffitsienti. 
Demak, 


0
3
0
( )
( )
( )
x
x
f x dx
k f x
f x




Bu tenglikni hadma-had differensiallab, 
( )
y
f x

noma’lum funksiyaga nisbatan 
differensial tenglama hosil qilamiz: 


2
0
( )
3
( )
( )
( )
f x
k f x
f x
f x



yoki 


2
0
0
0
3
( )
0
(
)
k y
y
y
y
y
f x






Bu o‘zgaruvchilari ajraladigan differensial tenglamani 
0
0
(
)
y x
y

shartda yechib, 
yechimni oshkormas ko‘rinishda topamiz: 
2
2
2
2
0
0
0
0
0
0
3
9
6
3
ln
3
ln
0
2
2
x
x
ky
kyy
ky
y
ky
ky
y








Bu munosabat 
( )
x
x y

funksiyani bir qiymatli aniqlaydi. Teskari funksiya 
( )
y
f x

izlangan yechimni beradi. Bu 
0
( ),
,
y
f x
x
x


funksiya aniqlovchi egri chiziq 
1,
k

0
0,
x

0
1
y

holda quyidagi **- rasmda ko‘rsatilgan.
 


289 
**- rasm. 
2
3
9
6
3ln
0,
0,
2
2
x
y
y
y
x



 

tenglama grafigi. 
20. 
2
dv
m
kv
dt
 

0
k
const

 
proporsionallik koeffitsienti. 
2
dv
k
dt
v
m
 

1
,
def
k
v
m
t
c






0
t

paytda 
0
v
v

bo‘lgan. Bu boshlang‘ich shartdan 
0
1
c
v


Demak, 
0
1
1
v
t
v



. Masala shartiga ko‘ra 
1
1
( )
v t
v

. Bundan 

koeffitsient topiladi: 
0
1
1
1
0 1
1
0
1
1
1
v
v
v
t
v v
t
v



  


Yechishni davom ettiramiz. Tushunarliki,
dx
v
dt


0
1
1
dx
dt
t
v




0
1
1
ln
t
x
c
v












Yana masala shartiga ko‘ra 
1
(0)
0 ,
( )
x
d
x t


. Demak, 


0
1
1
0
0
0 1
0
1
0
1
1
1
1
1
1
1
ln
ln
l
ln
1
n
t
v v
v
t
v
v
t
v
v
v
d
v







 







 


 


Javob. 
0 1
0
1
0
1
1
ln
v v
v
d
t
v
v
v



21. 
Izlangan egri chiziq 
( )
y
f x

tenglama bilan berilsin. Uning 
( , ( ))
x f x
nuqtasidan o‘tkazilgan urinma 
Ox
va 
Oy
o‘qlarni mos ravishda 
( )
( ) ,0
(
)
/
x
f x
f x


va 0
( )
( )
( ,
)
f x
x f x


nuqtalarda kesadi. Masala shartiga ko‘ra bu nuqtalarning o‘rtasi 
( , ( ))
x f x
nuqtadan iborat bo‘lishi kerak. Bundan ushbu 
( )
( )
x f
x
f x

 
tenglama hosil bo‘ladi. Oxirgi tenlamaning umumiy yechimi 
( )
x f x
c


(2) 1
f

boshlang‘ich shartga ko‘ra 
2
c

. Demak, izlnagan egri chiziq 


290 
( )
2
x f x

, ya’ni
( )
2
, 0
/
y
f x
x
x


  
tenglama bilan beriladi. Bu – 
giperbolaning bir pallasi. 
22. 
Masalaning simmetriyasiga ko‘ra nuqtadagi 
T
temperatura shu nuqtadan faqat 
sterjen o‘qigacha bo‘lgan masofa 
r
ga bog‘liq xolos, 
( )
T
T r


1
2
r
r
r
 

T
dT
dr



n

Issiqlik holati statsionar bo‘lgani uchun asosi 
r
radiusli uzunligi 1 ga teng bo‘lgan 
silindrning yon sirti orqali oqib o‘tadigan issiqlik miqori o‘zgarmas:
2
1
dT
k
r
q
const
dr

 
 
 

Oxirgi tenglamadan 
T
ni topamiz: 
ln
2
q
T
r
c
k

 


Bu yerdagi 
2
q
k

va 
c
larni berilgan 
1
1
( )
T r
T

va 
2
2
( )
T r
T

shartlardan foydalanib 
aniqlaymiz: 
1
1
2
2
ln
,
ln
2
2
q
q
T
r
c T
r
c
k
k


 

 


1
2
2
1
2
ln
ln
q
T
T
k
r
r





1
2
2
1
2
1
ln
ln
ln
ln
T
r
T
r
c
r
r




Demak, temperatura taqsimoti quyidagi formulaga ko‘ra topiladi: 
2
1
1
2
2
1
2
1
2
1
ln
ln
ln
ln
ln
ln
ln
T
T
T
r
T
r
T
r
r
r
r
r







23. 
Suyuqlik sathining 
t
paytdagi balandligini 
( )
z
z t

bilan belgilaymiz. 
[ ,
]
t t
t
 
kichik vaqt oralig‘ida teshikdan 
(
)
V
v t
o
t

 
  
miqdordagi suyuqlik oqib 
ketadi. Buning natijasida suyuqlikning sath balandligi 
z

ga kamayadi. Ravshanki, 
( )
(
)
V
S z
z
o
z
  
  
bo‘ladi. Demak,
(
)
( )
(
)
v t
o
t
S z
z
o
z

    
  
.
Bu tenglikni 
t

ga bo‘lib, 
0
t
 
da limitga o‘tsak, ushbu
( )
dz
S z
v
dt

 
munosabatga kelamiz. Bu tenglikdan Torichelli formulasiga ko‘ra noma’lum 
( )
z
z t

uchun quyidagi o‘zgaruvchilari ajraladigan differensial tenglama hosil 
bo‘ladi: 
( )
2
dz
S z
k
gz
dt

 

Bu tenglamani 
(0)
z
h

boshlang‘ich shartda yechib, topamiz 
1
( )
2
h
z
S x
t
dx
k
g
x



.
Izlangan 
( )
z
z t

funksiya bu formula bilan oshkormas ko‘rinishda (teskari funksiya 
kabi) beriladi. Idishning bo‘shash vaqti 
b
t
ni topish uchun oxirgi tenglikda 
0
z

qo‘yish kerak: 


291 
0
1
( )
2
b
h
S x
t
dx
k
g
x




24.
( )
v
v t

jismning 
t
paytdagi tezligi bo‘lsin. Nyuton qonuniga ko‘ra 
2
(
)
dv
Mm
m
G
dt
r
R
 


bu yerda 
,
m M

mos ravishda jism va Yerning massalari, 
R

Yerning radiusi, 
G

gravitatsion doimiy, 
r

Yer sathidan uning radiusi yo‘nalishi bo‘yicha 
hisoblangan masofa. Tenglamada shakl almashtiramiz va o‘zgaruvchilarni ajratib 
integrallashlarni bajaramiz: 
2
(
)
dv dr
M
G
dr dt
r
R
 


2
(
)
dv
M
v
G
dr
r
R
 

, .
2
(
)
Mdr
vdv
G
r
R
 

., 
2
(
)
dr
vdv
GM
c
r
R






2
1
2
v
GM
c
r
R




Oxirgi tenglik energiyaning saqlanish qonunini anglatadi (
2
2
v
mM
m
G
const
r
R



). 
Masalaning shartiga ko‘ra 
0
0
r
v
v


. Demak,
2
2
0
2
2
v
GM
v
GM
r
R
R





Bundan 
2
0
1/2
2
2
GM
GM
v
v
R
r
R











Barcha 
r
 
larda ham 
v
mavjud bo‘lishi uchun boshlng‘ich tezlik uchun 
2
0
2
0
GM
v
R


ya’ni 
0
2
GM
v
R

shart bajarilishi kerak. 
2
11, 2
GM
km
s
R


2- 
kosmik tezlik deb ataladi. Agar jismning boshlang‘ich tezligi 2- kosmik tezlikdan 
katta bo‘lsa, u Yerning tortish maydonidan chiqib ketadi. 
25.
Berilgan boshlang‘ich masalaning yechimi osongina topiladi: 
0
pt
w
w
Q
Q
e
p
p


 






Bu formuladan ravshanki, agar 
0
0
w
Q
p


, ya’ni 
0
w
pQ

(pulni o‘sish tezligi 
kichik) bo‘lsa, vaqt o‘tishi bilan omonat pul miqdori cheksiz ortadi. Agar 
0
w
pQ

bo‘lsa, pul miqdori o‘zgarmay turadi (qo‘shilgan protsentning hamasi olinadi): 
0
w
Q
Q
const
p



. Agar 
0
w
pQ

bo‘lsa, omonat pul miqdori kamaya boshlaydi va 
uning nolga tenglashgan payti 
T
ushbu 
0
0
pT
w
w
Q
e
p
p











292 
tenglamadan topiladi. Natijada
0
1
ln
w
T
p
w
pQ


formula hosil bo‘ladi. 

Download 7,51 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   81   82   83   84   85   86   87   88   ...   97




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish