7.
(0;1)
I
intervalda.
8.
Berilgan tenglama
1
(0;
)
C
sinfga tegishli bir dona,
1
0
(
;
)
C
x
(
0
0, 79
x
) sinfga tegishli ikki dona funksiyani oshkormas
koʻrinishda aniqlaydi (* rasm). Ular yechimlardir.
* rasm.
3
1 0
y
xy
e
tenglama grafigi
9.
2
2
1
y
y
;
10.
2
2
2
0
x y
xy
y
;
11
.
2
0
x y
xy
y
; 12.
3
2
(
)
3
y
e
x y
x
.
2. O‘zgaruvchilari ajraladigan differensial tenglamalar
1.
,
1
1
x
x
ce
y
y
ce
.
2.
1
,
0
sin
1
y
y
c
x
.
3.
2
3
arctg
(1 2 )
0
x
y
c
.
4.
2
2
1
2
x
y
c
.
5.
2
4ln(1
)
x
e
y
c
.
6.
exp
1
0
(
),
c
y
y
x
.
287
7.
0
Si( )
1
sin
, Si( )
1
x
x
t
y
x
dt
t
ce
.
8.
3
2
2ln(
1)
x
y
x
y
c
;
u
x
y
almashtirish bajaring.
9.
2
3
(3
)
16
xy
c
x
;
u
xy
almashtirish bajaring.
10.
2
2ln
1
x
x
y
x
y
c
,
1
y
x
;
u
x
y
almashtirish bajaring.
11.
tg
ln
4
(
)
y
x
.
12.
1
4 sin 2
y
x
.
13.
1
y
.
14.
2
4
(
1)
x
x
e
y
e
.
15.
2
0
( )
( )
ln
x
y x
y s ds
a
a
2
1
, (0)
y
a
y y
a
y
2
,
[0, )
a
y
x
a
a
x
.
16.
( )
v
v t
oniy tezlik bo‘lsin. Ta’sir etuvchi kuch
2
,
F
kv t
0
k
const
proprsionallik koeffitsienti. Masala shartiga ko‘ra
2
0,5
2 10
1 / 80
k
k
.
Demak,
2
1
80
F
v t
. Nyutonning ikkinchi qonuniga ko‘ra
2
1
80
dv
v t
dt
2
1
1
160
t
c
v
.
Boshlang‘ich shart:
(10)
2
v
. Bundan
1
8
c
kelib chiqadi. Demak,
2
2
1
1
1
160
160
8
20
t
v
v
t
.
20( )
t
s
paytdagi tezlik
2
160
(20)
0, 42 (
/ )
20
20
v
m s
.
17.
Nyutonning ikkinchi qonuniga ko‘ra
dv
m
kv
dt
,
0
k
const
proprsionallik koeffitsienti.
Bundan
exp
(
)
k
v
c
t
m
. Lekin,
(0)
10
v
. Demak,
10 exp
(
)
k
v
t
m
.
(5)
8
v
ekanligidan exp
(
)
k
m
miqdorni topamiz: 8 10 exp
5
(
)
k
m
5
exp
4 / 5
(
)
k
m
.
Demak,
tezlikning
o‘zgarish
qonuni
/5
4
10 exp
10
exp
10
5
(
)
(
)
t
t
k
k
v
t
m
m
. Kemaning tezligi 1 (m/s) gacha
tushgan paytni topamiz:
/5
4
5 ln10
1 10
51,59( )
5
ln(5 4)
/
t
t
s
.
18.
( )
x
x t
t
(soat) paytdagi tuz miqdorini (kg) anglatsin. Shartga ko‘ra
0
(0)
10
x
x
. Agar
0
t
paytda
v
(kg) miqdordagi suv quyilgan bo‘lsa,
aralashmaning miqdori
0
v
x
const
bo‘ladi. Yana masalaning shartiga ko‘ra
288
0
1
3
dx
x
k x
dt
v
x
,
0
k
const
proporsionallik koeffitsienti. Bu o‘zgaruchilari ajraladigan
differensial tenglamani
0
(0)
x
x
boshlang‘ich shartda yechaylik:
0
0
(
) 3
3(
)
dx
v
x
x
k x
dt
v
x
,
0
0
3(
)
(
) 3
(
)
v
x
dx
kdt
v
x
x x
,
0
0
0
0
(
)
3
(
2 ) exp(
3)
/
x v
x
x
x
v
x
kt
.
Masalaning shartiga ko‘ra
90
v
bo‘lganda
(1)
5
x
(1 soatda 10 kg tuzning
yarmi qolgan). Demak,
10(90 10)
17
5
exp(
3)
3 10
(90
2 10) exp(
3)
7
/
/
k
k
.
Shuning uchun
0
0
0
0
(
)
3
(
2 )(17 7)
/
t
x v
x
x
x
v
x
.
Masalada
180
v
suv quyilgandagi
(1)
x
ning qiymati so‘ralgan. Ravshanki,
10(180 10)
190 7
(1)
4,5
3 10
(180
2 10)(17 7)
293
/
m
x
.
Demak, agar dastlab
180
v
(kg) suv quyilganda edi, 1 soatdan so‘ng 10 (kg) tuzdan
4,5
m
(kg) i qolgan bo‘lardi.
19.
Shartda aytilgan egri chiziqli trapetsiya yuzi
0
( )
x
x
S
f x dx
ga teng. Masala
shartiga ko‘ra
3
0
( )
( )
S
k f x
f x
,
0
const
k
proporsionallik koeffitsienti.
Demak,
0
3
0
( )
( )
( )
x
x
f x dx
k f x
f x
.
Bu tenglikni hadma-had differensiallab,
( )
y
f x
noma’lum funksiyaga nisbatan
differensial tenglama hosil qilamiz:
2
0
( )
3
( )
( )
( )
f x
k f x
f x
f x
yoki
2
0
0
0
3
( )
0
(
)
k y
y
y
y
y
f x
.
Bu o‘zgaruvchilari ajraladigan differensial tenglamani
0
0
(
)
y x
y
shartda yechib,
yechimni oshkormas ko‘rinishda topamiz:
2
2
2
2
0
0
0
0
0
0
3
9
6
3
ln
3
ln
0
2
2
x
x
ky
kyy
ky
y
ky
ky
y
.
Bu munosabat
( )
x
x y
funksiyani bir qiymatli aniqlaydi. Teskari funksiya
( )
y
f x
izlangan yechimni beradi. Bu
0
( ),
,
y
f x
x
x
funksiya aniqlovchi egri chiziq
1,
k
0
0,
x
0
1
y
holda quyidagi **- rasmda ko‘rsatilgan.
289
**- rasm.
2
3
9
6
3ln
0,
0,
2
2
x
y
y
y
x
tenglama grafigi.
20.
2
dv
m
kv
dt
,
0
k
const
proporsionallik koeffitsienti.
2
dv
k
dt
v
m
,
1
,
def
k
v
m
t
c
.
0
t
paytda
0
v
v
bo‘lgan. Bu boshlang‘ich shartdan
0
1
c
v
.
Demak,
0
1
1
v
t
v
. Masala shartiga ko‘ra
1
1
( )
v t
v
. Bundan
koeffitsient topiladi:
0
1
1
1
0 1
1
0
1
1
1
v
v
v
t
v v
t
v
.
Yechishni davom ettiramiz. Tushunarliki,
dx
v
dt
,
0
1
1
dx
dt
t
v
,
0
1
1
ln
t
x
c
v
.
Yana masala shartiga ko‘ra
1
(0)
0 ,
( )
x
d
x t
. Demak,
0
1
1
0
0
0 1
0
1
0
1
1
1
1
1
1
1
ln
ln
l
ln
1
n
t
v v
v
t
v
v
t
v
v
v
d
v
Javob.
0 1
0
1
0
1
1
ln
v v
v
d
t
v
v
v
.
21.
Izlangan egri chiziq
( )
y
f x
tenglama bilan berilsin. Uning
( , ( ))
x f x
nuqtasidan o‘tkazilgan urinma
Ox
va
Oy
o‘qlarni mos ravishda
( )
( ) ,0
(
)
/
x
f x
f x
va 0
( )
( )
( ,
)
f x
x f x
nuqtalarda kesadi. Masala shartiga ko‘ra bu nuqtalarning o‘rtasi
( , ( ))
x f x
nuqtadan iborat bo‘lishi kerak. Bundan ushbu
( )
( )
x f
x
f x
tenglama hosil bo‘ladi. Oxirgi tenlamaning umumiy yechimi
( )
x f x
c
.
(2) 1
f
boshlang‘ich shartga ko‘ra
2
c
. Demak, izlnagan egri chiziq
290
( )
2
x f x
, ya’ni
( )
2
, 0
/
y
f x
x
x
tenglama bilan beriladi. Bu –
giperbolaning bir pallasi.
22.
Masalaning simmetriyasiga ko‘ra nuqtadagi
T
temperatura shu nuqtadan faqat
sterjen o‘qigacha bo‘lgan masofa
r
ga bog‘liq xolos,
( )
T
T r
,
1
2
r
r
r
;
T
dT
dr
n
.
Issiqlik holati statsionar bo‘lgani uchun asosi
r
radiusli uzunligi 1 ga teng bo‘lgan
silindrning yon sirti orqali oqib o‘tadigan issiqlik miqori o‘zgarmas:
2
1
dT
k
r
q
const
dr
.
Oxirgi tenglamadan
T
ni topamiz:
ln
2
q
T
r
c
k
.
Bu yerdagi
2
q
k
va
c
larni berilgan
1
1
( )
T r
T
va
2
2
( )
T r
T
shartlardan foydalanib
aniqlaymiz:
1
1
2
2
ln
,
ln
2
2
q
q
T
r
c T
r
c
k
k
1
2
2
1
2
ln
ln
q
T
T
k
r
r
,
1
2
2
1
2
1
ln
ln
ln
ln
T
r
T
r
c
r
r
.
Demak, temperatura taqsimoti quyidagi formulaga ko‘ra topiladi:
2
1
1
2
2
1
2
1
2
1
ln
ln
ln
ln
ln
ln
ln
T
T
T
r
T
r
T
r
r
r
r
r
.
23.
Suyuqlik sathining
t
paytdagi balandligini
( )
z
z t
bilan belgilaymiz.
[ ,
]
t t
t
kichik vaqt oralig‘ida teshikdan
(
)
V
v t
o
t
miqdordagi suyuqlik oqib
ketadi. Buning natijasida suyuqlikning sath balandligi
z
ga kamayadi. Ravshanki,
( )
(
)
V
S z
z
o
z
bo‘ladi. Demak,
(
)
( )
(
)
v t
o
t
S z
z
o
z
.
Bu tenglikni
t
ga bo‘lib,
0
t
da limitga o‘tsak, ushbu
( )
dz
S z
v
dt
munosabatga kelamiz. Bu tenglikdan Torichelli formulasiga ko‘ra noma’lum
( )
z
z t
uchun quyidagi o‘zgaruvchilari ajraladigan differensial tenglama hosil
bo‘ladi:
( )
2
dz
S z
k
gz
dt
.
Bu tenglamani
(0)
z
h
boshlang‘ich shartda yechib, topamiz
1
( )
2
h
z
S x
t
dx
k
g
x
.
Izlangan
( )
z
z t
funksiya bu formula bilan oshkormas ko‘rinishda (teskari funksiya
kabi) beriladi. Idishning bo‘shash vaqti
b
t
ni topish uchun oxirgi tenglikda
0
z
qo‘yish kerak:
291
0
1
( )
2
b
h
S x
t
dx
k
g
x
.
24.
( )
v
v t
jismning
t
paytdagi tezligi bo‘lsin. Nyuton qonuniga ko‘ra
2
(
)
dv
Mm
m
G
dt
r
R
,
bu yerda
,
m M
mos ravishda jism va Yerning massalari,
R
Yerning radiusi,
G
gravitatsion doimiy,
r
Yer sathidan uning radiusi yo‘nalishi bo‘yicha
hisoblangan masofa. Tenglamada shakl almashtiramiz va o‘zgaruvchilarni ajratib
integrallashlarni bajaramiz:
2
(
)
dv dr
M
G
dr dt
r
R
,
2
(
)
dv
M
v
G
dr
r
R
, .
2
(
)
Mdr
vdv
G
r
R
.,
2
(
)
dr
vdv
GM
c
r
R
,
2
1
2
v
GM
c
r
R
.
Oxirgi tenglik energiyaning saqlanish qonunini anglatadi (
2
2
v
mM
m
G
const
r
R
).
Masalaning shartiga ko‘ra
0
0
r
v
v
. Demak,
2
2
0
2
2
v
GM
v
GM
r
R
R
.
Bundan
2
0
1/2
2
2
GM
GM
v
v
R
r
R
.
Barcha
r
larda ham
v
mavjud bo‘lishi uchun boshlng‘ich tezlik uchun
2
0
2
0
GM
v
R
ya’ni
0
2
GM
v
R
shart bajarilishi kerak.
2
11, 2
GM
km
s
R
2-
kosmik tezlik deb ataladi. Agar jismning boshlang‘ich tezligi 2- kosmik tezlikdan
katta bo‘lsa, u Yerning tortish maydonidan chiqib ketadi.
25.
Berilgan boshlang‘ich masalaning yechimi osongina topiladi:
0
pt
w
w
Q
Q
e
p
p
.
Bu formuladan ravshanki, agar
0
0
w
Q
p
, ya’ni
0
w
pQ
(pulni o‘sish tezligi
kichik) bo‘lsa, vaqt o‘tishi bilan omonat pul miqdori cheksiz ortadi. Agar
0
w
pQ
bo‘lsa, pul miqdori o‘zgarmay turadi (qo‘shilgan protsentning hamasi olinadi):
0
w
Q
Q
const
p
. Agar
0
w
pQ
bo‘lsa, omonat pul miqdori kamaya boshlaydi va
uning nolga tenglashgan payti
T
ushbu
0
0
pT
w
w
Q
e
p
p
292
tenglamadan topiladi. Natijada
0
1
ln
w
T
p
w
pQ
formula hosil bo‘ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |