|
Ma’ruza 02
Yoyli payvandlash ta’minot manbalari
Reja:
1. Yoyli payvandlash ta’minot manbalariga qo‘yiladigan talablar. Elektr yoyli
payvandlashning elektr ta’minot manbalari.
2. Elektr payvandlash turlari. Dastakli va mexanizatsiyalashgan va avtomatik
payvandlash qurilmalari.
1. Yoyli payvandlash ta’minot manbalariga qo‘yiladigan talablar. Elektr yoyli
payvandlashning elektr ta’minot manbalari.
Payvandlash elektr yoyining oziqlantirish manbalari quyidagi talablarga javob
berishlari shart:
─ bajarilayotgan payvandlash texnologik jarayonining bajarilishi uchun zarur tok
kuchi va kuchlanishni ta’minlashi;
─ tashqi volt-amper xarakteristikasining zarur ko‘rinishiga ega bo‘lishi;
─ dinamik xususiyatlarga ega bo‘lishi ─ qisqa tutashuv momentidan so‘ng
yoydagi kuchlanishni tiklash qobiliyatiga ega bo‘lishi (bu momentda kuchlanish nolga
teng);
─ payvandlash tokini rostlash qurilmasiga ega bo‘lishi;
─ normal yonish (o‘t olish)ni va payvandlash yoyining stabil yonishini ta’minlash
uchun salt yurish kuchlanishi (payvandlash zanjiri ochiq) engil qo‘zg‘alishi (chaqnashi)
uchun yoydagi kuchlanish 2-3 baravar katta bo‘lishi. Odatda yoydagi kuchlanish 18-35
V-ga teng. Bir vaqtning o‘zida manbaning qisqichlarida elektr payvandchining normal
ishlashi uchun kuchlanish uning uchun xavfsiz bo‘lishi shart, odatda bu kuchlanish 50-
80 V-ga teng. Oziqlantirish manbaining dinamik xossalari, ya’ni kuchlanishning
tiklanish vaqti 0,05 sekunddan katta bo‘lmasligi shart. Transformatorda rostlash
qurilmasining borligi har doim payvandlash tokini rostlashga imkon bermaydi. SHuning
uchun qator hollarda payvandlash zanjiriga ketma-ket ravishda ballast reostatlari
ulanadi. Ballast reostatlari payvandlash toki kuchini silliq asta rostlash imkoniyatini
beradi va qo‘lda elektr yoyli payvandlash chog‘ida oziqlantirish manbaining volt-amper
xarakteristikasini yaxshilaydi.
Payvandlash yoyining oziqlantirish manbai asosan farq qiladi:
● tok turi bo‘yicha ─ o‘zgarmas va o‘zgaruvchan tok manbalari;
● postlar soni bo‘yicha ─ bir postli va ko‘p postli;
● konstruktivno transformatorlar (o‘zgaruvchan tok apparatlari), to‘g‘rilagich va
o‘zgartgichlar.
Tokning turlari bo‘yicha payvandlash zanjirida ─ o‘zgaruvchan tok manbalari
farqlanadi, bir fazali va uch fazali transformatorlar farqlanadi, ular turlicha tiplardagi
yuritmalarga ega maxsus alyuminiy qotishmalarni payvandlash uchun qurilmalar,
o‘zgarmas tok manbalari ─ payvandlash to‘g‘rilagichlari va generatorlari.
1─rasm. Payvandlash jarayonining blok sxemasi:
KT─Kuch transformatori; KTB─Kuch to‘g‘rilagich bloki; L─drossel
Xizmat ko‘rsatish postlari bo‘yicha bitta postli va ko‘p postlilarga ajratiladi,
qo‘llanish bo‘yicha esa ─ umumsanoat va maxsus oziqlantirish manbalariga bo‘linadi.
2─rasm. Payvandlash to‘g‘rilagichlari
Hozirgi vaqtda o‘zgarmas tok payvandlash yoyini oziqlantirish uchun
payvandlash to‘g‘rilagichlari, yuqori chastotaga ega zvenoli manbalar va aylanuvchi
elektromashinali o‘zgartgichlar va agregatlar qo‘llaniladi.
Bir postli payvandlash to‘g‘rilagichlari ─ bu uch fazali tarmoqning o‘zgaruvchan
tok energiyasini yoyli payvandlash uchun foydalaniladigan to‘g‘rilangan kuchlanish
energiyasiga aylantiruvchi statik o‘zgartgichlardir.
3─rasm. Bir postli mexanik rostlanuvchi payvandlash to‘g‘rilagichi
Ular mexanizatsiyalashtirilgan flyusli va karbonat angidrid muhitida eruvchan elektrod
bilan payvandlashda donalab elektrodlar bilan qo‘lda payvandlash uchun
oziqlantirishga foydalaniladi. g‘
Payvandlash to‘g‘rilagichlarini rostlash usullari va postlar soni bo‘yicha bo‘lish
mumkin. Payvandlash tokini va kuchlanishini rostlash bo‘yicha quyidagi usullar
mavjud: mexanik va elektron rostlash.
Qo‘lda yoyli payvandlash uchun bir postli rostlanuvchi payvandlash
to‘g‘rilagichlari qo‘llaniladi, ular konstruksiyasining soddaligi, ishlashda ishonchliligi,
xizmat ko‘rsatishdagi osonligi, payvandning yuqori sifati bilan keng ommaviylashib
ketdi. Tashqi xarakteristikasining keskin pasayuvchi qismini olish va shu manbalarda
payvandlash tokini rostlash uchun orttirilgan magnit sochilishiga ega transformatorlar
foydalaniladi, bunday holda mexanik rostlashning ikkita asosiy sistemalari:
qo‘zg‘aluvchan magnit shuntlar va qo‘zg‘aluvchan g‘altaklar foydalaniladi.
Qo‘zg‘aluvchan magnit shuntli transformatorlar uch fazali variantda xorijda
payvandlash to‘g‘rilagichlarda keng qo‘llaniladi. Ushbu rostlash sistemasining asosiy
fazilati ─ bitta diapazonda payvandlash tokining etarlicha keng chegaralarga erishish
imkoniyati. Biroq, bu faqat qo‘zg‘aluvchan shunt va transformator sterjenlari kichik
havo zazorlari (oraliqlari)da (0,5 mm) mumkin. Ommaviy ishlab chiqarishda bunday
zazorlarni ta’minlash katta texnologik qiyinchiliklarni tug‘diradi. Undan tashqari
magnit shuntli uch fazali transformator va magnitoprovod sterjenlarining bir
tekislikdagi
joylashuvi
o‘rta chetki fazalar sochilish maydonlari magnit
o‘tkazuvchanliklarining qo‘zg‘aluvchan g‘altakli transformatorlardan anchagina
kattaligi kattagina nesimmetriyaga ega bo‘ladi. Magnitoprovod darchasiga shuntlar
kiritilganida ikkilamchi kuchlanishlar, hamda faza va liniya toklarining nosimmetriyasi
juda sezilarli, bu esa aktiv materiallarning sarfini orttiradi va to‘g‘rilagichlarning
payvandlash sifatining pasayishiga olib keladi.
Qo‘lda yoyli payvandlash uchun to‘g‘rilagich uchun qo‘zg‘aluvchan g‘altakli
transformatorlar hozirda keng tarqalgan.
Ko‘p postli oziqlantirish manbalari
Sexda payvandlash postlarining katta soni mavjud bo‘lganida ko‘p postli
oziqlantirish manbalaridan foydalanish maqsadga muvofiqdir (4-dan 30-ta postgacha).
Hozirgi vaqtda ko‘p postli transformatorlar ishlab chiqarilmaydi. Ko‘p postli
to‘g‘rilagichli sistemalar 630, 800, 1000, 1250, 1600, 2000, 4000 va 5000 A
payvandlash toki uchun mo‘ljallangan. Mo‘ljallanishi bo‘yicha qo‘lda payvandlash,
karbonat angidridda mexanizatsiyalashgan payvandlash va universal sictemalar
farqlanadi. Post reostatlari bilan, drossellar bilan yoki yarim o‘tkazgichli rostlagichlar
bilan va postdan boshqariluvchi to‘g‘rilagich bloklari bilan transformatorlarlarning
ikkita varianti kelajakka ega hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
