O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muxandislik-texnologiya instituti

 
Pishloqlarda uchraydigan nuqsonlar.
Pishloqlarda uchraydigan nuqsonlar sifatsiz xom 
ashyoni qo’llash, ishlab chiqarish texnologiyasining, tashish va saqlash qoidalarining buzilishi 
oqibatlarida kelib chiqadi. 

---

87 
Pishloqlarda uchraydigan nuqsonlarni uch guruhga bo’lish mumkin: ta’m va hid ko’rsatkichlari 
nuqsonlari; konsistenstiyasi, g’ovakligi va rangida bo’ladigan nuqsonlar; tashqi ko’rinishida 
bo’ladigan nuqsonlar. 
Ta’m va hid ko’rsatkichi nuqsonlarini ko’rib chiqamiz. 
Shakllanmagan ta’m. Bu nuqson pishloqning yaxshi etilmaganligi sababli, unda ta’m 
beruvchi moddalarning kerakli darajada hosil bo’lmaganligidan vujudga keladi. Buning asosiy 
sababi pishloqni past haroratda va havoning nisbiy namligiga ham past bo’lgan sharoitda saqlash 
hisoblanadi. 
Ta’msiz pishloq. Agar pishloq muzlatilsa, unda bu nuqsonning paydo bo’lishi kuzatiladi.
Pishloqqa xos bo’lmagan ta’m va hid. Bu nuqson pishloqni ishlab chiqarishda texnologik 
rejimlarning buzilishdan kelib chiqadi. Shu sababli pishloqlarni ishlab chiqarishda texnologik 
rejimlarga qat’iy rioya qilinishi kerak. 
Emish ta’mi. Bu nuqson chorva molariga o’tkir hid tarqatuvchi sarimsoq, yovvoyi piyoz 
va karam singari sabzavotlardan emish sifatida foydalanganda vujudga keladi. 
Nordon ta’m. Bu nuqson asosan yaxshi etilmagan pishloqlarda uchraydi. Nordon 
ta’mning paydo bo’lishiga asosiy sabab pishloqning haroratning pastligi tufayli yaxshi 
etilmaganligi yoki tomizg’ini keragidan ortiq miqdorda qo’llash hisoblanadi. 
Achchiq ta’m. Bu ta’m pishloqqa emishlardan o’tishi yoki yaxshi tozalanmagan past 
navli osh tuzidan foydalangan hollarda vujudga keladi. Shuningdek, kasal mollarning sutidan 
foydalanish ham bu nuqsonning paydo bo’lishini keltirib chiqaradi. 
Salo ta’mi. Bu nuqson asosan qobig’i bo’lmagan yoki qobig’i jarohatlangan 
pishloqlardagi yog’ga havo kislorodi va quyosh nuri ta’sir etganda vujudga keladi. Shuningdek, 
sut kislotali bijg’ish borgan pishloqlarda ham bu ta’m yaqqol sezilib turadi. 
Mog’or ta’mi. Bu nuqson asosan yumshoq pishloqlarda uchraydi. Nuqsonning vujudga 
kelishida asosiy sabab mog’or bakteriyalari ishlab chiqaradigan lipaza fermenti ta’sirida 
yog’larning parchalanishi hisoblanadi. 
Chirigan ta’m. Bu nuqsonni bakteriyalar keltirib chiqaradi. Agar sut ichak tayoqchalari va 
chirituvchi bakteriyalar bilan ifloslangan bo’lsa, u holda ana shu bakteriyalar rivoji oqsillarning 
parchalanishini keltirib chiqaradi. Natijada pishloqda chirigan ta’m paydo bo’ladi. 
Ammiak ta’mi va hidi. Juda kuchsiz ammiak ta’mi ba’zi bir pishloqlar uchun ijobiy 
ko’rsatkich hisoblanadi. Agar pishloqda bu ta’m juda o’tkir bo’lsa, unda bu ko’rsatkich nuqson 
hisoblanadi. Bu ta’m asosan yuqori harorat va namlikda etiltirilgan pishloqlarda paydo bo’ladi. 
Konsistenstiyasi, g’ovakligi va rangida uchraydigan nuqsonlarga quyidagilar kiradi. 
Uqalanuvchan konsistenstiya. Bu nuqson pishloq xamirida nordonlik oshib ketgan 
hollarda vujudga keladi. Nordonlik esa kalstiyning kazeindan ajralib chiqishi natijasida ortadi. 
Pishloqlarning yorilishi (Sviщ). Bu pishloq asosan yumaloq Gollandiya pishloqlarida 
kuzatiladi. Unda pishloqning ichida yoriq paydo bo’ladi. Bu nuqsonning paydo bo’lishiga asosiy 
sabab kuchli darajada gaz ajralib chiqishi va ishlab chiqarish texnologiyasiga rioya qilmaslik 
hisoblanadi. 
Qattiq rezinsimon konsistenstiya. Bu nuqson pishloq xamiri juda mayda bo’laklansa, 
yuqori haroratda qizdirilganda, pishloq xamirida sut kislotasi miqdori kam bo’lgan hollarda 
vujudga keladi. 
«Ko’r» pishloq. Bu nuqson pishloqlarga g’ovaklikning yo’qligi yoki kamligidan dalolat 
beradi. Bu nuqson sut kislotasi va propion kislotasi bakteriyalarining rivojlanishi uchun qulay 
sharoit bo’lmaganda gazlarning ajralib chiqishi natijasida vujudga keladi. Shuningdek, pishloq 

---

88 
ishlab chiqarish uchun pasterizastiyalangan sut qo’llanilib unga tomizg’ilar qo’shmagan 
holatlarda ham pishloqlarda g’ovaklik hosil bo’lmaydi. Past haroratda etiltirish, tuz miqdorining 
ko’pligi va pishloq xamirining haddan tashqari nordonligi ham gaz hosil bo’lishiga salbiy ta’sir 
ko’rsatadi. 
Kam g’ovaklik. Bu nuqson pishloq ishlab chiqarish uchun nordonligi yuqori bo’lgan 
sutdan foydalanish yoki pishloqlarni past haroratda etiltirgan holatlarda vujudga keladi. 
Pishloqlarning ko’pchishi. Bu nuqson gaz hosil qiluvchi bakteriyalarning haddan tashqari 
rivojlanishi natijasida vujudga keladi. Bunday nuqsonli pishloqlarning hajmi kattalashib, ichida 
katta g’ovakliklar hosil bo’ladi. Ko’pchilik hollarda pishloq yorilib ketadi. 
Pishloq xamirining och rangda bo’lishi. Bu nuqson asosan qishda tayyorlangan 
pishloqlarda uchraydi. Bu nuqsonning kelib chiqishiga asosiy sabab sutda tabiiy bo’yoq 
moddalarining xususan karotinning etarli darajada bo’lmasligidir. 
Bir tekis bo’lmagan rang. Bu nuqson bo’yoq xamirida tuzning va bo’yoq moddalarining 
bir tekis tarqalmasligi natijasida vujudga keladi. 
Pishloqlarning tashqi ko’rinishida uchraydigan nuqsonlar pishloq shaklida va qobig’ida 
uchraydigan nuqsonlar tarzida namoyon bo’ladi. Pishloqlarni podvallarda etiltirish jarayoniga 
qo’yganda nazorat qilmaslik, saqlaganda va tashiganda ehtiyot choralarini ko’rmaslik oqibatida 
pishloq deformastiyaga uchrashi, shaklining qisman o’zgarishi va boshqa nuqsonlar kuzatiladi. 
Pishloqlarning qobig’ida uchraydigan nuqsonlarga quyidagi nuqsonlar kiradi. 
Kuchsiz, oq qobiq. Bunday nuqson yuqori miqdordagi sut kislotasi va tuzi bor 
pishloqlarda vujudga keladi. Sut kislotali bijg’ishning intensiv borishi va keragidan ortiqcha tuz 
ishlatish bu nuqsonlarni keltirib chiqaradi.
Qobiqning yorilishi. Quruq xonalarda pishloq po’stlog’ining tezda qurib qolishi yoki gaz 
hosil bo’lish jarayonining kuchli darajada borishi bu nuqsonni keltirib chiqaradi. 
Pishloq qobig’ida oq dog’larning paydo bo’lishi. Bu nuqson pishloq qobig’ida mog’or 
bakteriyalariing rivojlanishi naijasida paydo bo’ladi. Mog’or bakeriyalari kuchli rivojlangan 
hollarda mog’or qobiqning ichiga ham, taxminan 5-10 mm chuqurlikkacha o’tishi mumkin. 
Shuningdek, bu nuqson qobiq tagida ham paydo bo’lishi mumkin. 
Pishloqlarni yaxshi tozalanmagan, dizenfekstiya qilinmagan xonalarda saqlaganda 
ularning qobig’ida ombor zarakunandalari rivojlanib, pishloqlarni butunlay iste’molga yaroqsiz 
holga ham keltirishi mumkin. Shu sababli ularni omboxonalarda saqlaganda sanitari-gigiena 
qoidalariga qat’iy rioya qilish talab etiladi.