A. A. Q od irov t ib b iy o t

XVII bob
H O Z I R G I Z A M O N T IB B IY O T I
XX asrning oxiri XXI asrn ing boshiga kelib, ja h o n tibbiyoti o ‘z 
rivojlanish ida yangi bosq ich g a k o ‘tarild i. Bu yuksalish ja h o n m iqyosida 
r o ‘y bergan ijtim oiy, iqtisodiy va m adaniy o ‘zgarishlar b ilan b og 'liq edi. 
Bu o ‘z g a r is h la r b i r i n c h i g a ld a h o z irg i z a m o n ilm iy - te x n ik a v iy
revolutsiyaning natijasi sifatida yuzaga chiqdi. XX asrning texnika taraqqiyoti 
shu d araja yuksaldiki, h a tto in so n oyog‘i oyga yetdi. Y uksalish in son
hayotining ham m a sohalariga, shu jum ladan, tibbiyot sohasiga ham yoyildi. 
Bu sohada ilgari m a’lum b o ‘lm agan diagnostika, davolash va profilaktika 
usullari ishlab chiq ild i. S hu m aq sad lar u c h u n fan va tex n ik an in g eng 
so ‘nggi y utuqlari ishlatildi. M asalan, radiy va laze r n u rlari, m urakkab 
laborato riya tekshirish usullari jo riy qilindi. Im m u n o b io lo g ik jara y o n lar 
o ‘rganildi. Buning natijasida kasalligi sababli ishga yaroqsiz b o ‘lib qolgan 
yurak, buyrak va b osh q a a ’zo larni alm ash tirish u su lin i am alga oshirish
170

---

im koni yaratildi. B a’zi m am lakatlarda, m asalan, bizning o ‘lkam izda ilgari 
keng tarq a lg an ayrim kasalliklar (bezgak, rish ta, ch e ch ak , po lio m iy elit, 
difteriya) nozo lo gik fo rm a sifatida tugatildi. O lim lar tibb iyo t so h asid a 
k a tta ilm iy -ta d q iq o t ishlari olib b o rd ila r va k o ‘p m u a m m o la rn i hal 
qildilar. A m m o, b u m uvaffaqiy atlar bilan birga yangi m u a m m o la r ham
kelib ch iq d i. Z am o n a m izd a yuksak d arajad a rivojlangan ilm iy -te x n ik a 
tara q q iy o ti qishloq xo'jaligi va s a n o a td a h a r xil kim yoviy m o d d a la r 
is h la tilis h i, k o in o tn i o ‘z la s h tiris h , ra d io a k tiv m o d d a la r va a to m
en ergiyasid an foy dalanish va n ih o y at ato m b o m b alarn in g k o ‘plab sinab 
k o ‘rilishi natijasid a atm osfera, y er qobilig ‘i va suv havzalari ifloslanib, 
odam lar va b u tu n tirik m avjudotlarning salom atligiga putu r yetkazm oqda. 
H ozirg a kelib ilgari m a ’lum b o ‘lm ag an kasalliklar — n u r kasalligi, 
vibratsiya kasalligi, kim yoviy m o d d a la r b ilan surunkali za h a rla n ish va 
nih o y at S P ID kelib chiqdi. K asalliklarning tarkibi h am o ‘zgardi. H ay ot 
jabhalarining haddan tashqari tezlashgani va murakkablashganligi natijasida 
o d a m la r o ‘rtasid a stress h o lat kelib ch iq d i, asab va y u ra k -q o n to m ir 
kasalliklari birinchi o ‘ringa chiqib oldi. Sanoat, transport va boshqa sohalarda 
k an sero g en m o d d a la r k o ‘p ish latilay o tg an lig i sababli h a r xil o 's m a
kasalliklari (rak, sarkom a) ko'paydi. Klinik tibbiyot oldida bu hastaliklarga 
qarsh i effektiv davo u su llari va p ro fila k tik c h o ra la r ich lab ch iq ish
zaru riy ati paydo b o ‘ldi. S hunday qilib, hozirgi z a m o n ja h o n tibb iy o ti 
oldida ju d a m as’uliyatli va m urakkab m u am m o lar paydo b o ‘ldi.
1991 -yil 3 1-avgustda b o ‘lib o ‘tg an 0 ‘zbekiston Oliy K eng ashinin g 
X II chaqiriq navbatdan tashqari VI sessiyasi 0 ‘zbekiston Respublikasining 
Davlat M ustaqilligi to ‘g ‘risida q o n u n qabul qildi.
M ustaqillikka erishganim izdan so ‘ng respublikam izda siyosiy, iqtisodiy 
va m ad an iy h ay o tn in g h am m a so h alarid a, ju m la d a n tib biy ot soh asid a 
ham tiklanish davri boshlandi. Sog‘liqni saqlash ishini tubdan yaxshilashga 
q a r a tilg a n c h o r a - ta d b ir la r is h la b c h iq ild i. 1 9 9 6 -y il 2 6 -a v g u s td a
« 0 ‘zbekiston fuqarolarining sog‘lig‘ini saqlash to ‘g‘risida» m axsus Davlat 
qonuni qabul qilindi. Bu jih atd an davlat aham iyatiga ega b o ‘gan quyidagi 
u ch ta m u h im m asala q o n u n lash tirild i: 1) fu q aro lar s o g iig ‘ini saqlashga 
d o ir h u q u q larn in g davlat to m o n id a n kafolatlan ish in i t a ’m in etish; 2) 
fuqarolar sog‘lom turm ush tarzini shakllantirish; 3) m am lakatdagi b arch a 
davlat va ja m o a t tashkilotlarining fuq aro lar sog‘lig‘ini saqlash sohasidagi 
faoliyatini hu q u q iy jih a td a n belgilab q o ‘yish.
« S o g ‘liq n i sa q la sh t o ‘g‘risid a» g i q o n u n d a fu q a ro la r s o g ‘lig ‘in i 
saqlashning asosiy qoidalari belgilandi. Bu qoidalar quyidagilardan iborat: 
1) sog‘liq n i saq lash so h asid a in so n h u q u q la rig a rioya q ilin ish i; 2) 
ah o lin in g b arch a q atlam lari tibbiy y o rd a m d a n b a h ra m a n d b o ‘la olishi; 
3) p rofilak tika ch o ra -ta d b irla rin in g ustuvorligi; 4) sog‘lig‘ini y o ‘qotgan
fu q a ro la rn i ijtim o iy jih a td a n h im o y a q ilin ish i; 5) tibb iy fa n la m in g
171

---

am aliy o t bilan birligi. «Q onun»da 0 ‘zbek isto n R espublikasi S og‘liqni 
saqlash V azirligining tuzilish i va vakolatlari h a m belgilandi.
0 ‘zbekiston m ustaqillikka erishganidan so ’ng sog‘liqni saqlash sohasida 
am alga oshirilgan ikkinchi m u h im tad b ir sog‘liqni saqlash tizim in i isloh 
q ilish b o ‘ldi. Bu h aq d a m am lak at P rez id e n ti m axsus farm o n ch iq ardi. 
S hu fa rm o n g a m uv o fiq so g ‘liq n i saq lash tiz im id a x izm at q ilu v ch i 
m utaxassislar, olim lar, huquqshunoslar va b u ishga m utasaddi tashkilotlar 
0 ‘zbekiston Respublikasi S og‘liqni Saqlash tizim ini isloh qilish dasturini 
ishlab chiqd ilar. D a stu rd a tez tibbiy y o rd am tizim in i yuksak darajaga 
k o ‘tarish m aq sadida b ir q a n c h a tibbiy m u assasalar (T o sh k en t sh ah a r 
tez tibbiy yordam b o ‘lim i, R espublika va T o sh k en t viloyati sanitariya 
aviatsiyasi) negizida R espublika shoshilinch tibbiy y o rd am m arkazini va 
uning m intaqaviy filiallarini tashkil etish k o ‘zda tutilgan. F arm onga ko‘ra, 
oliy tibbiy o ‘quv yurtlari qosh id a u ch yil o ‘qish m u d d ati bilan oliy 
m alakali tibbiyot ham shiralar (reanim atologlar, tu g ‘ru qxona akusherlari) 
tayyorlash fak u lte tlarin i tashkil etish rejalashtirilgan.
A holiga tibbiy yordam k o ‘rsatishning sifati h am d a uning sam aradorligi 
tib b iy x o d im la r n in g ta jr ib a l a r ig a b o g ‘liq . S h u n i h is o b g a o lib , 
m am lak atim izd a etu k bilim ga ega b o ig a n tajribali v ra ch lar etishtirishga 
alohida e ’tib o r berila boshlandi.
M ustaqillikka erish g an im izd an so ‘ng oliy tibbiy t a ’lim sohasida h am
keskin ijobiy o ‘zgarishlar yuz berdi. Tibbiy o ‘quv yurtlarim iz chet ellardagi 
ilg 'o r tibbiy o ‘quv m arkazlari bilan to ‘g ‘rid a n -to ‘g ‘ri bog‘lanish va tajriba 
alm ashish im kon iyatiga ega b o ‘ldilar. P rez id e n tim iz I.A .K arim ov ning
tashabbusi bilan xorij oliy o ‘quv yurtlariga k o 'p la b talab a la r, asp iran tlar 
va ilm iy x o d im lar yuborildi. Bu ta d b irla r o ‘z sam arasini berib, oliy 
o ‘quv yurtlarim izdagi o 'q itis h , tarbiya ishlari a n c h a yuksaldi va u lar 
ja h o n oliy o ‘quv y u rtlari darajasiga yaqinlashdi.
R e s p u b lik a d a s o g ‘liq n i s a q la s h tiz im i n i is lo h q ilis h va u n i 
ta k o m illa sh tirish ta d b irla rin i am alga o sh irish u c h u n z a ru r b o 'lg a n
m ab lag ‘ni etkazib b erish m aq sad id a V azirlar M ah k am asi 1997-yil 2- 
dekabrda «D avolash-profilaktika m uassasalarini m ablag' bilan ta ’m inlash 
tizim ini takom illashtirish to ‘g‘risida» qaro r qabul qildi. Q arorda huk um at 
to m o n id a n ajratilgan m ab lag ‘d an tash q ari h a r xil xayriya jam iy atlari, 
c h e t el in v e stisiy a la ri va tijo ra t m u a ssa sa la rin in g s a rm o y a la rid a n
foydalanish, u n d a davolash u ch u n sarflanadigan m ablag‘ning bir qism ini 
b em o rla rn in g o ‘z zim m alarig a yuklash h am k o ‘zd a tu tilg an . M asalan , 
1998-yil 1-yanvardan boshlab b e m o rla r shifo x o n alard a dav olanishlari 
davrida ovqatlanishlari pullik qilindi. B ulardan tash qari, sog‘liqni saqlash 
tizim in i q o ‘sh im ch a m ab lag 1 b ilan tam in la sh n i k o ‘zd a tu tib , h a r xil 
n o d a v la t ja m g 'a r m a l a r h a m ta sis e tild i. Bu t a d b ir la r n a tija s id a
172

---

R e s p u b l i k a m iz d a s o g ‘liq n i s a q la s h is h in i is lo h q ilis h v a u n i 
takom illashtirish y o ‘lida b irm u n ch a ijobiy natijalarga erishildi.
1998-yili 0 ‘zbek isto n shifo k o rlar uyushm asin ing tash abb usi bilan
«Ibn S ino xalqaro xayriya ja m g ‘arm asi» tashkil etildi va u respu blik a 
P rez id e n tin in g farm o n i bilan rasm iylashtirildi. F a rm o n d a aytilishich a, 
bu ja m g 'a rm a «Sog‘liqni saqlash tizim id agi islo h o tlarn i tezlash tirish g a 
yo rd am b erish i, tib b iy -ijtim o iy xayriya tash k ilo tla ri, n u ro n iy lar u c h u n
gerontologiya m arkazlarini ochishi, Ibn S ino talim o ti ham da zam onaviy 
ilm -fa n asosida S h arq ta b o b a tin i riv o jlan tirish i, A bu Ali Ib n S ino 
m erosini c h u q u r o ‘rganish, tibbiy m ak tab lar va o ‘quv yu rtlari u c h u n
yangi o ‘quv d astu rlari ishlab ch iq arish d a ish tiro k etishi, b u y uk olim
asarlarini tartibga solish va ularni n ash r etishga k o ‘m aklashish; Ib n Sino 
k u tubxon asi h a m d a Ib n Sino m uzeyini tashkil etish, un in g h ay o ti va 
tabiblik faoliyati haq id a kitoblar ch o p etish, Ibn Sinoning ilm iy m erosiga 
bag‘ish lan g an xalqaro sim p o ziu m lar, a n ju m a n la r o ‘tkazish ishlari bilan
shug‘ullanishi kerak.»
2003 -y il 1-fevralda b o ‘lib o ‘tgan 0 ‘zb e k isto n R espublikasi O liy 
K engashining m ajlisida P re z id e n t fa rm o n in i am alga o shirish yuzasid an
q ilingan ishlar k o ‘rib chiqildi. M ajlisda R espublika S og‘liqni Saqlash 
V a zirlig i, J a h o n S o g ‘liq n i S a q la sh ta s h k ilo tin in g 0 ‘z b e k isto n d a g i 
vakolatxonasi, bir q ancha vazirliklar va m utasaddi tashkilotlam ing vakillari 
qatnashdilar. M ajlisda m u h im m asalalardan biri sifatida d o ri-d a rm o n la r 
va m axsus tibbiy asb o b -u sk u n a lar ishlab ch iqarishni keng y o ‘lga q o ‘yish 
takidlandi.
2 0 0 3 -y il 2 6 -fe v ra ld a 0 ‘z b e k is to n R e s p u b lik a si P r e z id e n tin in g
«Sog‘liqni saqlash tizim ini yanada isloh qilish chora-tadbirlari to ‘g ‘risida» 
farm o n i e lo n qilindi. U n d a tak id la n ish ic h a , m am lak atim izd a sog‘liqni 
saqlash tiz im in i isloh qilishni y a n a d a c h u q u rro q va kengroq m iqyosda 
olib b o rish , yuksak ja h o n talab lari darajasidagi ixtisoslashtirilgan tibbiy 
m ark a zlarn i sh ak llan tirish , ilg‘o r tibbiy tex n olog iyalarn i jo riy etish, 
m oliyaviy-iqtisodiy va huquqiy shart-sh aro itlarni vujudga keltirish k o ‘zda 
tu tila d i. X u su san , za m o n a v iy tashxis va davolash u sk u n a la ri b ilan
jih o z la n g a n m ax su s k lin ik a la r va tib b iy m a rk a z la rn i ta sh k il etish
re ja la sh tirild i. M a sa la n , R esp u b lik ad a ix tiso slash tirilg an u ro lo g iy a, 
jarrohlik , k o ‘z m ikroxirurgiyasi, iztisoslashtirilgankardiologiya m arkazlari 
tashkil etiladi. Bu m uassasalarda yaxshi tayyorgarlik k o ‘rgan sh ifok or 
m utaxassislar tayyorlanadi. U la r yuksak ilm iy darajad a rivojlangan chet 
el k linik alarida o ‘z m alakalarini oshiradilar.
Yuqorida sanab o ‘tilgan barcha chora-tadbirlar m am lakatim izda tibbiyot 
fani va so g 'liq n i saqlash ishini riv ojlantirish y o ‘lida q o ‘y ild an dastlabki 
qadam dir.