A. A. Q od irov t ib b iy o t

DIAGNOSTIKA VA DAVOLASH SOHASIDAGI
KASHFIYOTLAR
XCC XX asrlarda diagnostika sohasida fizikaviy, kimyoviy va biologik 
vo sitalard an keng foy d alan a boshlandi. B ular y o rd a m id a auskultatsiya, 
p erkussiy a, e lek tro k ard io g ra fiy a, re n tg e n o sk o p iy a , m ikro sk o p iy a va 
fiziologik h am d a bioxim ik tekshirish usullari am alga oshirildi.
Auskultatsiya. 
Bu usu ln i fransuz olim i R ene L ae n n ek (1781 — 1826) 
ish la b c h iq d i. U m u m a n b u u s u ld a n q a d im g i m a s h h u r h a k im la r
164

---

(G ippokrat, Ibn Sino vah.k.) ham foydalangan edilar.Gippokrat o ‘z kitobida 
bu usul haqidaanchabatafsil m a’lum ot beigan edi.LaennekG ippokratning bu 
usul haqidagi yozganlarini o ‘qib, am alda un i tekshirib ko‘rdi va bu usul yurak 
va o ‘pka kasalliklarini aniqlashda juda qulay ekanligini ko‘rdi.
Q adim gi hakim lar yurak va o ‘pka kasalliklarini auskultatsiya usuli bilan 
an iqlashda o ‘z quloqlarini shu a ’zolar jo ylashgan joyga to ‘g ‘rid a n -to ‘g ‘ri 
q o ‘yib e sh ita r edilar. L ae n n ek h a m d astlab sh unday q ilgan edi. L ekin 
b ir sabab b ila n duradgorga stetaskop yasatib shu o rqali eshita b o s h la d i.1 
Bu u su l t o ‘g ‘rid a n - to ‘g‘ri qulo q q o ‘yib eshitishga nisbatan afzal b o iib
chiqdi. C hunki, to ‘g‘rid an -to ‘g‘ri quloq qo ‘yib eshitishda ta n a b ilan vrach 
qulog‘ining bir-biriga ishqalanishi natijasida paydo b o ‘ladigan q o ‘shim cha 
to v u sh lar b u n d a b o im a s ekan.
L ae n n ek auskultatsiya usuli haqidagi o ‘z tajribalarini u m u m lash tirib ,
1819-yilda m axsus asar yozib u n d a bu u su ln in g m eto d ik asin i va u n in g
ijobiy to m o n la rin i k o 'rsa tib b erd i. A uskultatsiya usuli tufayli ко krak 
qafasidagi o rg anlarn ing k o ‘pgin a kasalliklarini an iq belgilash im ko niyati 
paydo b o 'ld i.
Perkussiya. 
Bu usu ln i ven alik m a sh h u r olim L eo po ld A u enb ru gg er 
(1722— 1809) ishlab chiqdi. Bu u su ld an ham o ‘z v aq tid a G ip p o k ra t 
bilan Ib n Sino foydalangan edilar. A uenbrugger bu usulni takom illashtirdi. 
U 1761-yilda m axsus kitob yozib , u n d a perkussiyani q an d a y am alga 
o sh irish , u n d a n q an d a y foydalanish kerakligini k o ‘rsatib b erd i. A m m o , 
dastlab b u usul u n c h a keng tarq a lm a d i. C h u n k i, u n i h a r b ir tab ib h am
qila olm as edi. Bu usul m a ’lu m tajrib a talab etard i. S h u n in g u c h u n
A uen b ru g g erd an keyin bu usul b ir q a n c h a vaqt fo y dalanilm ay qoldi. 
H a tto b u usulga qarsh i ch iq u v ch ilar h a m b o r edi. A m m o, k ey in ro q 
perkussiya usuli foydali ekanligi isbot etildi.
F ra n su z olim i Ja n N ik o l K orvizar (1755— 1821) A u en bru gg ern in g 
perkussiya usuli haqidagi asari b ilan ta n ish ib , 20 yil dav o m id a b u u su ln i 
tekshirdi va takom illashtirdi. 1808-yilda A uenbruggerning asarini fransuz 
tiliga taijim a qilib ch o p ettirdi. 1818-yilda bu haqd a o ‘zi asar yozib, u n d a 
perkussiya u su lin i foydali ekan lig in i isbotlab berdi. S h u n d a n keyin 
perkussiya usuli keng tarq ala boshladi. Bu usul asosan k o ‘krak qafasidagi 
o rg a n la rn i ( o ‘pka, yurak) tek sh irish d a ishlatilad igan b o ‘ldi.