rivojlanishiga katta hissa q o ‘shganlar. Biz quyida shu hakim lar bilan tanishib
chiqam iz.
ABU ABDULLOH ILOQIY
A bu A bdulloh Iloqiy (S h arafu d d in A bu A bd ulloh M u h am m ad ibn
Y usuf Iloqiy) asli T o sh k en t vo h asid an b o 'lg a n . U vaqtda bu v o ha "Iloq
vohasi" deb atalgan. Iloqiyning tu g ‘ilgan yili m a ’lu m em as, vafoti 1068-
yil.
Iloqiy dastlab S hosh (hozirgi T osh k en t) m ad rasalarid an birida t a ’lim
olgan. U v aq td a S hosh qadim gi 0 ‘zbek isto n n in g bo shq a shah arlari kabi
Sharqda juda rivoj topgan shaharlardan biri edi.
Shaharda masjid-madrasalar,
xonagohlar, savdo rastalari, karvonsaroylar k o ‘p b o'lg an. S hular q atorida
kasalxona, shifoxona va dorixonalar h am b o ‘lgan. S hah arda k o ‘p olim lar,
faylasuflar va tajribali hak im lar yashaganlar, m ad rasalard a diniy aqid alar
b ilan b ir q a to rd a dunyoviy b ilim lar h am o ‘qitilgan.
Iloq iyda yoshligidan hakim ( o ‘qim ishli tab ib ) b o ‘lib y etshish niyati
bor edi. Shu m aqsadda u Toshkentdagi m adrasada asosiy bilim lam i egallab
olgan id an so ‘ng
B uxoroga, A bu Ali ibn S inonin g oldiga j o ‘nadi. A m m o,
Iloqiy B uxoroga yetib kelganida Ib n S ino X orazm g a ketib q olgan edi.
Iloqiy B uxoroda b ir oz vaqt t o ‘xtab , b u yerdagi o lim lard an h a r xil
fa n lard an saboq olib, so ‘ng X orazm ga, Ibn S inon in g oldiga j o ‘naydi. Bu
vaqtda Iloqiy o ‘z bilim va tajribalari b ilan a n c h a k o ‘zga k o ‘rinib qolgan
edi. S h u n in g u ch u n uni X o razm d a yaxshi k u tib o lad ilar va " M a ’m un
akadem iyasi" a ’zolari qatoriga kiritadilar.
X o razm da Iloqiy o ‘z
m aqsadiga erishib, Ibn S in odan tib ilm ining sir-
a sro rla rin i o ‘rg an ib o lad i. X o ra z m d a Ilo q iy u zo q v aq t y ash ad i va
U rganchdag i saroy kasalxonasida ishlab o ‘z tajrib alarin i yan ad a orttird i.
Bu y erd a Iloqiy faqat b em o rla rn i davolash b ilan ch ek lan ib q olm ay,
kasallar va h ar xil kasalliklar ustida ta d q iq o t ishlari olib b ordi. S o ‘ng bu
kuzatish n atijalarin i u m u m la sh tirib , kerakli xu lo salar ch iq ard i. S hunga
asosan kasalliklarga tashxis q o ‘yish va davolash ishlarini takom illashtirdi.
Iloqiy sh u la rn in g
h a m m a sin i ja m la b , o ‘tm ish b u yu k h ak im larin in g
asarlarini c h u q u r m u to laa qilib, o ‘zi h am tibbiyo tning tu rli m asalalariga
oid k o ‘pgina asar yaratdi. S h u la rd an bizga quyidagi k ito b lari m a ’lum :
"K asalliklarning sabablari va belgilari", "D avolash usullari", "Tibbiyot
to ‘plam i", "Q isqacha qonun".
"K asalliklarning sabablari va belgilari" d a Iloqiy. tashxis. m asalalarini
yoritadi. Kasallik sabablari haqida olim o ‘sha vaqtda asosiy tushuncha bo‘lgan
ru tu b a tla r patologiyasi n u q tai n az a rid a tu ra d i. B u n d a u q o n va safroga
alohida aham iyat bergan. Shuning u ch u n
bem orlanii davolashda uq o n olish va safro haydovchi d o rila r b erish n i tavsiya qilgan.
T ashxis m asalasida Ilo q iy .b em o rlarn i sin ch ik lab k o ‘z d a n k echirish,
66
kasallikning h ar b ir belgisiga e ’tib o r b erish n i ta ’kidlagan. B em ornin g
to m ir in i te k s h iris h n i u a so siy u s u l, d eb h is o b la g a n . B e m o rn in g
ch iq in d ila rin i (siydik, ah la t, b alg ‘am va h.k .)
tek sh irish h a m z a ru r
ekanlig in i eslatib o ‘tadi.
"Davolash usullarTda m uallif o ‘sha davrda m a’lum bo'lgan barcha davo
tad b irlari — d o ri-d a rm o n berish , q o n olish , p arh ez usuli b ilan davolash
va h o k a z o la r h aq id a batafsil m a ’lu m o t bergan. B ulardan tash q ari tab iat
o m illarid an (to za hav o , suv,
quyosh n u ri, d en gizda c h o 'm ilish , sayr
qilish) fo y dalanish h a m yaxshi n atija b erish in i eslatgan. P arh e z tao m g a
h am k a tta ah am iy at bergan. U ning k o ‘rsa tish ich a, b a ’zan kasalni faqat
p arh ez b ilan davolash h am m um kin.
"T ibbiyot to ‘plam i" asarid a o ‘sha v aq td a m a ’lum b o ‘lgan nazariy va
am aliy tib b iy o t y u tu q la rin i u m u m la sh tirg a n . B u n d a u ilgari o ‘tgan
o lim larn in g fikrlarini h a m keltiradi.
"Q isqacha qonun" kitobida Iloqiy asosan Ibn Sinoning "Tib qonunlari"
kitobida b ayon etilgan fikr va tavsiyalarni qisqa qilib, ifodalab bergan. Bu
kitob 0 ‘rta Osiyo tab ib lari o ‘rtasid a keng tarq a lg an edi.
U n d a n tab ib lar
o ‘z am aliy ishlarida foydalanganlar.
Do'stlaringiz bilan baham: 
