Mineral o‘G‘itlar va tuzlar kimyoviy texnologiyasi 132 13–mavzu: superfosfat ishlab chiqarish reja

MINERAL O‘G‘ITLAR VA TUZLAR KIMYOVIY TEXNOLOGIYASI 
137 
Quritishda ftor birikmalari (2HF + SiF
4
ning taxminan ekvivalent aralashmasi 
tarzida) uchib chiqadi. Superfosfat quritilishdan oldin qanchalik chuqur neytrallangan 
bo’lsa, ftorli birikmalarning ajralishi ham shunchalik kamayadi, chunki superfosfat 
suyuq fazasidagi erkin fosfat kislotasining kamayishi natijasida SiF
4
ning parsial 
bosimi ham kamayadi. Odatda superfosfatda qolgan ftorning 10-17% i quritishda 
ajraladi; ftorning ajralish darajasi haroratning ko’tarilishi va quritish davomiyligining 
uzayishi bilan ortadi. Donadorlangan sperfosfatdagi ftorning ulushi boshlang’ich 
superfosfatdagiga qaraganda 0,1-0,15% ga kamayadi. Quritgichdan chiqadigan gazlar 
siklonli changtutgich orqali o’tib, absorberlarda tozalanadi va atmosferaga chiqariladi. 
Absorberda hosil bo’ladigan eritma superfosfat changi bilan ifloslangan bo’ladi. 
Uni tozalash qiyinchilik tug’diradi. Shuning uchun eritma zararsizlantirishga (bo’r 
bilan neytrallashga) yuboriladi yoki uni granulyatorda superfosfatni namlashga 
qaytariladi. 
Quritilgan mahsulot elevator 10 orqali elak 11 ga kelib tushadi, u yerda 
fraksiyalarga ajratiladi. 4 mm dan yirik bo’laklar tegirmon 13 ga va maydalangandan 
so’ng, transportyor 14 da yana elakka qaytariladi. 2-4 mm o’lchamli fraksiya 
transportyor 12 yordamida tayyor mahsulot bunkerlari 15 ga, mayda fraksiya esa 
(umumiy miqdorning 20-30% i) retur transportyori 9 yordamida superfosfatning 
donadorlashdan oldingi massasiga qo’shish uchun yuboriladi. Donadorlangan 
superfosfat tayyor mahsulot bunkerlaridan vagonlarga to’kish orqali yuklanadi yoki 
qoplarga joylanib, trasportyorlar yordamida va tikuv mashinasi 16 da qoplarning og’zi 
mahkamlanadi. Qoplangan superfosfat transportyor 17 orqali vagonlarga yuklanadi. 
1 tonna donadorlangan superfosfat ishlab chiqarish uchun 1,015-1,025 t oddiy 
superfosfat sarflanadi. 
Fosforitlardan donadorlangan superfosfat olish uning ammoniylashtirish 
jarayoni bilan birgalikda amalga oshiriladi. Bu esa ishlab chiqarish jarayonidan 
superfosfatni namlash va quritish bosqichlarini chiqarib tashlaydi, shuningdek 
neytrallash uchun ishlatiladigan ohak sarfini qisqartiradi. 
Fosforitlardan olingan superfosfatni ammiak bilan pH = 4

4,5 gacha 
neytrallash o’zlashadigan P
2
O
5
ni kamaytirmaydi. Suvda eriydigan P
2
O
5
miqdori esa 
12-18% ga kamayadi va o’zlashadigan P
2
O
5
ning 73-82% ini tashkil etadi. 
Ammoniylashtirishda ajraladigan issiqlik hisobiga mahsulot namligi 4-5% ga 
kamayadi. Fosforitlardan olingan superfosfatni ammiakli selitra yoki karbamidning 
ammiakatlari bilan ammoniylashtirish orqali, tarkibida 20-21% ozuqa elementlari, shu 
jumladan 5-6% azot tutgan yaxshi fizik va agrokimyoviy xossali donadorlangan 
murakkab o’g’itlar olish mumkin. 
Etiltirilgan superfosfatni gaz holatdagi ammiak bilan ammoniylashtirish, 
aylanuvchi gorizontal barabanlar – ammoniylagich-donadorlagichlarda amalga 
oshiriladi. So’ngra mahsulot omborga kelib tushadi, u yerda ammoniylangan donador 

---