1. tabiat va inson

8. KUCH - VEKTOR KATTALIK
Kuchning jismga ta’siri uning son qiymatiga bog’liq. 
Prujina qanchalik ko’p kuch bilan cho’-zilsa, u 
shunchalik ko’p uzayadi. Ammo kuchning ta’siri 
kuchning yo’nalishiga ham bog’liq bo’ladi. Kuchning 
yo’nalishiga qarab prujina cho’ziladi yoki qisiladi, eshik 
ochiladi yoki yopiladi. 
Son qiymatidan (modulidan) tashqari yo’nalishga ham 
ega bo’lgan kattaliklar vektor kattaliklar deyiladi. 
Kuch — vektor kattalik. 
Vektor kattaliklar ustiga stryelka quyilgan harflar, masa-
lan, 
F

bilan, modul esa ustiga stryelka quyilmagan 
o’sha harflar bilan belgilanadi. 
Jismga ta’sir qiluvchi kuch uning qaysi nuqtasiga 
quyilganligi ham katta ahamiyatga ega. Eshik 
dastasining iloji boricha oshiq-moshiqlardan uzoqroqqa 
mahkamlanishi bejiz emas. Oshiq.-moshiqqa yaqin 
joydagi nuqtadan eshikni itarib ochib ko’ringchi. Bunday 
qilish eshikning dastasidan ushlab ochganga qaraganda 
qiyinroq bo’ladi. 
Yuqorida keltirilgan misollardan quyidagicha xulosa 
chiqarish mumkin: kuchning jismga ko’rsata-digan ta’siri 
uning moduliga, yo’nalishiga va kuch quyilgan nuqtaga 
bog’liq. 
Mi sol. Polda massa si 50 kg bo’lgan unli qop turibdi. 
Qopning og’irlik kuchini va uning og’irligini hisoblaymiz. 
Bu kuchlarni chizmada tasvirlaimiz. Og’irlik kuchi 
jismning o’ziga ta’sir qilishini, og’irlik esa tayanchga 
ta’sir qilishini bilamiz 
N
kg
kg
N
gm
P
F
500
50
8
,
9





1. Kuchning ta’siri uning moduliga, yo’nalishiga va 
qo’yilish nuqtasiga bog’liqligini ko’rsatuvchi misollar 
keltiring. 2. Nima uchun kuch vektor kattalik bo’ladi? 3. 
Kuchlar chizmada qanday tasvirlanadi? 4. Og’irlik kuchi 
va jismning og’irligi chizmada tasvirlanganda nima bilan 
farq qiladi? 
13-mashq 
1. Qo’zgalmas platformada gishtlar bilan bnrgalikda 
massasi 3 t bo’lgan yashik turibdi. Yashik og’irligini va 
og’irlik kuchini hisoblang.