01 умичт ўқув қул

Tayanch so’z va iboralar
: hujayra, mag’iz, qobiq, fizik-mexanik va 
biokimyoviy xususiyatlar, markazdan qochma chaqish mashinasi, deka, rushanka, 
disk, qurilma unumdorligi, pichoqli baraban,
 
chaqilma, fraktsiya, luzga, sheluxa, 
aspiratsiya kamerasi. 
Nazorat savollari: 
1.
Moyli urug’larni maydalashdan maqsad. 
2.
Maydalash qurilmalariga quyiladigan talablar. 

---

86 
3.
Kungaboqar urug’ini chaqish qurilmalari. 
4.
Maydalangan paxta chigitidan sheluxasini ajratish qurilmalari. 
5.
Kungaboqar rushankasini tarkibiy qismlarga ajratish qurilmalari. 
6.
Moyli urug’ning maydalanishiga namlikning ta‘siri. 
7.
Moyli urug’larni maydalash usullari. 
8.
Paxta chigitini chaqish uchun ishlatiladigan qurilmaning tuzilishi va ishlashi. 
9.
Kungaboqar urug’ini maydalashda ishlatiladigan qurilmalarning tuzilishi va 
ishlashi. 
10.
Sirpanuvchi qo’sh ramali elakda paxta chigiti rushankasini ajratish jarayonini 
tushuntiring. 
11.
Barabanli bitter-separatorning tuzilishi va ishlashi. 
12.
M2C-50 tipidagi qurilmada kungaboqar rushankasini tarkibiy qismlarga ajratish 
jarayonini izohlang va tuzilishini tushuntiring. 
VI-bob
: 
MOYLI URUG’NI, MAG’IZNI VA QAYTA ISHLASH 
MAHSULOTLARINI YANCHISH USKUNALARI
6.1.Moyli xom ashyolar va ularni qayta ishlash mahsulotlarni yanchish 
texnologiyasi 
Urug’larda moylar hujayralarda to’plangan. Har qaysi hujayra hujayra po’stidan 
va protoplazmadan tashkil topgan bo’lib, protoplazma ichida moy shimilgan bo’ladi. 
Shuning uchun ham urug’ tarkibidagi moylarni oson ajratib olish uchun mumkin 
qadar ko’proq hujayralarni parchalash zarur.
O’simlik moylarni ishlab chiqarishda urug’ mag’zini yanchish moyning ajralib 
chiqishiga ta’sir etadigan muhim jarayon. Amalda o’simlik moylari ishlab chiqarish 
jarayonlarida moyli urug’, mag’iz yoki chaqilma, forpresslangan va ekspellar 
pressidan olingan kunjara yanchilanadi.
Urug’ni va mag’izni yanchish yoki ezishdan asosiy maqsad ularni hujayra 
to’qimalarini maksimal buzish yoki deformatsiyalash (soya urug’ida) orqali undan 

---

87 
moyni qisqa vaqtda to’liq ajralishi uchun zarur sharoitni hosil qilishdir. Yanchilgan 
zarralarning sirti kattalashadi va buning natijasida namlash, qovurish jarayonlarini bir 
tekis borishi ta’minlanadi, hosil bo’lgan mahsulot yanchilma (myatka) deb 
nomlanadi. Yanchilma zarralarning o’lchmlari optimal va bir xil bo’lishi ham katta 
ahamiyatga ega, buning natijasida yanchilmaga namlikni va issiqlikni bir xil o’tishini 
ta’minlaydi 
Yanchish jarayoni yaxshi borishi uchun dastlabki xom ashyo namligi 5,5…6%, 
paxta chigitining 1-3 navlari uchun 8,5…9,5, 4-nav uchun 9,5…10,5% bo’lishi kerak. 
Yanchilgan mag’iz diametri 1 mm li elakda elanganda elanma miqdori kungaboqar 
urug’i uchun 60%, paxta chigitining 1-3 navlari uchun 60%, 4-navli urug’lar uchun 
50% dan kam bo’lmasligi kerak.
Moyli urug’larni yoki mag’izni yanchish jarayoni moyni presslab olishdan oldin 
va to’g’ridan-to’
i
g’ri ekstraktsiyaga yuborishdan oldin o’tkaziladi. Demak, urug’ va 
mag’izni yanchish natijasida mag’iz hujayralari maksimal miqdorda parchalanadi, 
mag’iz parchalarning optimal o’lchami va bir hil maydalanishi ta’minlanadi,
mag’izda yaproqsimon strukturasi hosil bo’ladi. 
Pressdan chiqqan kunjarani yanchishdan maqsad ekstraktsiyalash jarayoni 
uchun bir xil o’lchamli va shakldagi kunjara bo’laklarini hosil qilishdir.
Moyli urug’ning va qayta ishlash mahsulotlarining yanchilishi ularni fizikaviy 
va mexanik xususiyatlariga bog’liq. Urug’ning murakkab anatomik tuzilganligi va 
uning turli qismlarini tashqi kuchlarga turlicha ta‘siri sababli urug’ning yanchilish 
vaqtida buzilishi turlicha bo’ladi. Mag’izning yaxshi maydalanishi ularning 
namligiga bog’liq. Quruq mag’iz uqalanib ketadi va unsimon strukturali bo’ladi. 
Bunday yanchilmadan moy olish qiyin. 
Mag’izning namligi me’yordan ortiq bo’lsa ham sifatli bargsimon parcha hosil 
bo’lmay, yumaloq shakldagi yopishqoq massa chiqadi. U transport qurilmalarida 
tiqilib qoladi.