Н. Қ. ЙЎлдошев, Г. Э. Захидов

Синдикат
– 
картель 
битимининг 
турли-туманлиги 
бўлиб, 
тадбиркорларнинг буюртмаларини келишилган ҳолда тақсимлаш, хом ашѐни 

---

168 
харид қилиш ѐки иштирокчилар томонидан ишлаб чиқарилаѐтган барча 
маҳсулотни ѐки уни бир қисмини (ягона сотиш тармоғи ѐки 
иштирокчилардан биттаси орқали) сотиш мақсадида ташкил этилган 
бирлашмасидир. Синдикат иштирокчилари ўзларининг юридик ва ишлаб 
чиқариш эркинликларини, баъзида эса синдикатнинг сотиш идораси ѐки 
жамият билан боғлиқ шахсий сотиш тармоқларини ҳам сақлаб қоладилар. 
Бунда тижорат эркинлиги қисман йўқолади. Синдикат, қоидага кўра, 
оммавий талаб товарлари, хусусан, кўмир, пўлат, нефть, спирт, шакар, пахта 
калаваси ва ҳ.к ни сотиш билан шуғулланади. Синдиқат рақобат ҳамда 
бозорни ҳудудий тақсимланишини вақтинчалик юмшатиш ѐки бартараф 
қилиш воситаси ҳисобланади. Синдикат битимининг асосий бандлари 
қуйидагилардан иборат: ишлаб чиқариш ҳажми, нархларни белгилаш, 
маҳсулотнинг сифати ва навлари. 
Шу туфайли талаб ва таклиф тартибга солинади. Фойда синдикат 
иштирокчилари ўртасида ҳар бирига белгиланган квота(улуш)га мувофиқ 
тарқатилади. 
Картель туридаги бирлашмаларга яна пуллар
,
яъни тадбиркорларнинг, 
унинг иштирокчиларининг фойдаларини тақсимлашнинг тартибини кўзда 
тутувчи алоҳида бирлашмаси ҳам киради. Фойдалар умумий қозонга 
тушадилар, олдиндан белгиланган нисбатларда тақсимланадилар. 
Трест
– бирлашмада турли корхоналар, ўзларининг юридик ва хўжалик 
эркинликларини йўқотган ҳолда ягона ишлаб чиқариш мажмуасига 
бирлашадилар. Трестда корхоналар хўжалик фаолиятининг барча томонлари 
бирлаштирилади. Трест ишлаб чиқариш фаолиятининг нисбатан бир 
турдалиги билан ажралиб туради. Бу шакл комбинациялашган ишлаб 
чиқариш, масалан, хомашѐни изчил ишлаб чиқаришни ташкил этиш учун 
қулайдир. Трестга кирувчи барча корхоналар ягона оператив бошқарувни 
амалга оширувчи фақат битта бош компанияга бўйсунадилар. 

---

169 
Концерн
– мустақил корхоналарнинг (одатда ишлаб чиқариш 
характеридаги) бирлашмаси, улар иштирок этиш, шахсий иттифоқлар, 
битимлар, молиялаштириш, ишлаб чиқаришдаги яқиндан ҳамкорлик тизими
васитасида боғланадилар. Бирлашган корхоналар акциядорлик жамияти ѐки 
ўртоқлик шаклидаги юридик шахс ҳисобланади. Концерн ўзига компаниялар 
фаолиятини тўлиқ назорат қилади. 
Консорциум
– бир неча банклар ѐки саноат ташкилотлари ўртасидаги 
қарзларни биргаликда жойлаштириш, йирик молиявий ѐки тижорат 
операциялари, инвестицион лойиҳаларни амалга ошириш учун вақтинча 
битимдир.