Н. Қ. ЙЎлдошев, Г. Э. Захидов

5.3. Ташкилотлар фаолиятини туркумлаштириш. 
Ташкилий тузилмаларнинг турлари 
Меҳнатнинг тўғри тақсимланиши ташкилотнинг муҳим таърифлари 
ҳисобланади. Ҳатто агар икки киши бир мақсадга эришиш учун биргаликда 
ишлаѐтган бўлса ҳам, улар ўзаро меҳнатни тақсимлашлари керак. Ишни 
ташкил қилувчи таркибий қисмларга бундай тақсимланиш 
меҳнатнинг 
горизонтал бўлиниши
деб аталади. Ишнинг катта ҳажмини кичикроқ 
ихтисослаштирилган вазифаларга тақсимлаш одамларнинг ушбу миқдори 
мустақил ишлаганларига қараганда анча кўпроқ маҳсулотни ишлаб чиқариш
ва сотишга имкон беради, яъни меҳнатнинг каттароқ унумдорлигини беради. 

---

130 
Ўртача ташкилотларда меҳнатнинг горизонтал тақсимланиши анча кучсизроқ 
кузатилади. Масалан, умумий овқатланиш корхоналарининг бир вақтда 
бошқарувчилари, ҳам эгалари бўлган, овқат тайѐрлашлари ва келувчиларга 
хизмат кўрсатишлари мумкин.
 
Йирик ва ўртача ташкилотларда горизонтал таксимланиш етарлича аниқ 
кузатилади. У ўзига хос вазифаларни бажарувчи ва аниқ мақсадларга 
эришувчи бўлинмаларни ташкил этиш йўли билан амалга оширилади. Улар 
бўлимлар, хизматлар, тармоқлар ва ҳ.к. деб аталади. Ташкилот сингари унинг 
бўлинмалар ҳам бир қисми бўлган кишилар гуруҳидан ташкил топади ва бу 
кишилар фаолиятини умумий мақсадларга эришиш учун мувофиқлаштириши 
керак. Бунинг учун 
меҳнатни вертикал тақсимланиши 
лозим, бунда битта 
бўлинма 
раҳбари 
бошқа 
бўлинма 
раҳбарларининг 
ишини 
мувофиқлаштиради, улар ўз навбатида, кейинги бўлинмалар раҳбарлари 
ишини мувофиқлаштирадилар. Меҳнатни бундай вертикал тақсимлаш 
натижасида бошқарув босқичлари ташкил топади. 
Демак, ташкилотда меҳнат тақсимотининг иккита ички узвий шакллари 
мавжуд. Биринчиси – бу меҳнатни умумий фаолиятнинг қисмларини ташкил 
этувчи таркибий қисмларга тақсимлаш, яъни горизонтал тақсимот, 
иккинчиси – ҳаракатларни мувофиқлаштириш бўйича иш, яъни вертикал 
тақсимот. 
Бу 
ҳаракатларни 
мувофиқлаштириш 
бўйича 
фаолият 
бошқарувининг моҳиятини ташкил этади. 
Ташкилотнинг ривожланиш жараѐни, унинг фаолиятини туркумлаш- 
тириш олтита босқичдан иборат: