100 йиллигига бағишланади Муминов Н. Г

10.3. 
Асосий фондларнинг эскириши ва амортизацияси 
Ишлаб чиқаришда қатнашадиган асосий фондлар ишлаб 
чиқариш жараѐнида йиллар ўтиши билан эскиради ва ўз сифатини 
йўқота боради. Асосий фондлар ишлаб чиқаришда узоқ муддат 
иштирок этганлиги туфайли вақт ўтиши билан жисмоний ва маънавий 

---

176 
жиҳатдан эскиради. 
Жисмоний эскириш 
деганда асосий фондларнинг ишлаб 
чиқариш жараѐнида фойдаланиши натижасида бутунлай ѐки қисман 
тўзиши, емирилиши тушунилади
48
. 
Маълум вақт ўтгандан кейин ишлаб 
чиқаришда ишлаб турган меҳнат қуроллари ишга бутунлай ва қисман 
жисмоний яроқсиз бўлиб қолади, бундай ҳолларда улар янгиси билан 
алмаштирилади ѐки айрим қисмлари капитал ремонт ѐки 
модернизация қилинади. Жисмоний эскириш натижасида асосий 
фондларнинг қиймати йўқ бўлиб кетмайди, балки тайѐрланган 
маҳсулот қийматига кўчирилади. 
Корхоналарда фақатгина амалда ишлаѐтган машина ва асбоб-
ускуналаргина тўзимай, балки бекор турганлари ҳам тўзийди 
(
емирилади). Машина ва асбоб-ускуналарнинг жисмоний эскириш 
миқдори уларнинг хизмат қилиш муддати ва тўзиш (емирилиш) 
даражасига нисбатан аниқланади. 
Фан-техника тараққиѐти ва меҳнат унумдорлигининг ўсиши 
туфайли ишлаб турган машина ва асбоб-ускуналар қийматининг 
камайтирилиши ҳамда эскиларига нисбатан унумли ва тежамли янги 
машиналар кашф этилиши, уларнинг ишлаб чиқаришга жорий 
қилиниши натижасида ишлатилаѐтган машиналарнинг жисмоний 
ейилиш муддати тугамасдан туриб қадрсизланиши – асосий 
фондларнинг 
маънавий эскириши
деб аталади. Маънавий эскириш 
фондларнинг баҳосини вақти-вақти билан қайта кўриб чиқишни кўп 
жиҳатдан зарур қилиб қўяди. Эскирган асосий фондларни янгилари 
билан алмаштириш режали равишда энг кам меҳнат ва маблағ сарф 
қилиш йўли билан амалга оширилади. 
Асосий фондлар ишлаб чиқариш жараѐнида аста-секин эскириб, 
ўз қийматининг маълум қисмини