O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi namangan muhandislik-qurilish instituti yerusti transport tizimlari

10.2.Uzatishli modellashtirishni qo’llash shart-sharoitlari
Murakkab ishlab chiqarish vaziyatlarini analitik jihatdan ifodalash odatda
qiyin bo’ladi va haqiqiy mavjud sharoitlarda eksperimentlar o’tkazish katta
material va vaqt harajatlarini talab qiladi, buning ustiga faoliyat ko’rsatayotgan
ishlab chiqarish uchun ham u xavfli hisoblanadi. Suning uchun qarorni ishlab
chiqishda va holatlarni baholashda model va imitatsion modellashtirish usullaridan
foydalaniladi.
Model - bu tizimdagi real jarayonlar va o’zaro aloqalarni aks ettirishning
soddalashgan shakli bo’lib, butun tizimning holatiga ya`ni maqsad
ko’rsatkichining o’zgarishiga ta`sir qiluvchi tashkil etuvchi elementlarning
ta`sirini o’rganish, baholash, bashorat qilish imkonini beradi. Modellar fizik,
matematik, imitatsion va.h.k bo’lishi mumkin.
Texnologik va tashkiliy masalalarni hal qilishda ta`sir qiladigan omillarning
miqdori va tasodifiylari ko’p bo’lib, axborot to’liq bo’lmagan imitatsion
modellashtirish usullaridan foydalaniladi.
10.3. Model, o’xshatish(imitatsiya) tushinchalari
.
Imitatsion modellashtirish, imitatsiyalash - bu real ob’ektda fizik
eksperementlar o’tkazmasdan turib hodisaning mohiyatini ifodalash, tasvirlash, aks
ettirish, ko’rsatish demakdir.
Imitatsion modellashtirish - bu real tizimning modelini konstruktsiyalash
jarayoni va bu modelda tizimning holatini tushunish yoki aniqlash maqsadida
eksperementlar o’tkazish demakdir. Imitatsiyalash jarayoni quydagi asosiy
bosqichlardan iborat:
1.Tizimni tavsiflash ya`ni uning o’rganilishi zarur bo’lgan chegaralari,
cheklanishlari va samaradorlik ko’rsatkichlarini belgilash yoki aniqlash.
2. Modelni shakllantirish. Real tizimdan mantiqiy sxemaga o’tish.
3. Modelni qurish uchun zarur ma`lumotlarni tayyorlash va saralash.
4. Modelni
translyatsiyalash.
Foydalanilayotgan EHM
tilida
Ifodalash (ko’chirish, tavsiflash).
5. Modelda olingan xulosalarning real tizim uchun nisbatan to’griligini
baholashga imkon beruvchi adekvadligini baholash.
6. Eksperimentlarni rejalashtirish.
7. Eksperiment o’tkazish, ya`ni imitatsiyani amalga oshirish va zarur
ma’lumotlarni olish.
8. Interpretatsiya - modellashtirish natijalari bo’yicha xulosalar olish.
9. Amalga joriy qilish - real tizim uchun qaror qabul qilishda modellashtirish
natijalarini va modelni amalda qo’llash.

---

Avtomobilning buzilishga ishlash davomiyligi va texnik xizmat ko’rsatish
davriyligini variatsiyalash sharoitlarida tenik xizmat ko’rsatishning ratsional
davriylini imitatsion modellashtirish usuli bilan aniqlanadi:
Bu usul real va tasodifiy TXK jarayonlarini o’ziga o’xshatib tashkil qilishga
(imitatsiyaga, modellashtirishga) asoslangan. Usulning qo’llanishi sinashlarni
tezlashtiradi. Boshqa omillarning ta`sirini bartaraf qilish imkonini beradi.
Kuzatuvlar yoki tajriba asosida texnik xizmat ko’rsatish davriyligining bir
nechta qiymatlari ( I, Ь ... va h.k) tayinlanadi hamda variatsiya koeffitsienti - V
ham tayinlanadi. Kuzatuvlar natijalari yoki hisob - kitob ma`lumotlaridan ikkita
axborot to’plami yaratiladi.
Bir buzilishga to’g’ri keladigan yo’l-[X] va TXK davriyliklari-[L]
Birinchi axborot to’plamidan tasodifiy ravishda Xi ning konkret miqdori.
So’ngra esa, ikkinchi axborot to’plamidan (TXK ning haqiqiy davriyliklari
bo’yicha ma`lumotlar joylashgan) Ij ning konkret miqdori ( o’rtacha davriylik I va
uning variatsiyasi Vi ni hisobga olgan holda aniqlangan) olinadi. Xi va Ij juftlik
amalga oshirish deyiladi.