Microsoft Word analitik kimyo ruziyev

Ionlar muvozanatini siljitish. Bir ismli ionning ta’siri 
Massalar ta’siri qonuniga binoan reaksiyaga kirishuvchi moddalardan 
birining konsentratsyasini o’zgartirish bilan kimyoviy muvozanatni biror 
tomonga siljitish mumkin. Elekrolitik ionlanishda ham muvozanatni shu tariqa 
siljitish mumkin. 
Agar CH
3
COO
- 
eritmasiga bror tuzi (CH
3
COONa yoki CH
3
COONH
4
) 
kiritilgan bo'lsa CH
3
COO
-
ionlar ham kiritilgan bo’ladi. Bu esa quyidagi 
muvozanatni buzadi. 
Buzilgan muvozanat H
+
va CH
3
COO
-
ionlarning birikib, ionlanmagan 
CH
3
COOH ni hosil qilishi natijasida tiklanadi. 
CH
3
COOH↔CH
3
COO
- 
+H
+
Sirka kislota eritmasiga biror tuzi kiritilganda H
+
lari kamayib ketadi va u 
juda kuchsiz kislota bo’lib qoladi va Zn ta’sir ettirilganda reaksiya juda sekin 
ketadi. 
Demak, ionli tenglamalarni chiqarishda eritmadagi hamma kuchli 
elektrolitlar formulasini ionli ko’rinishida yozish kerak. Kuchsiz elektrolitlar, 
shuningdek cho’kmaga tushadigan yoki gaz holida chiqib ketadigan qiyin 
eruvchan moddalarni molekula ko'rinishida yozish lozim. O'zgarishga 
uchramaydigan ionlarni tushirib qoldirish kerak. 
Kuchli elektrolitlarning ionlanishi massalar ta’siri qonuniga bo’ysinmaydi. 
Kuchli elektrolitlarning dissotsialanish konstantasi ham bo’lmaydi. Kuchli 
elektrolitlarning molekulalari eritmada to’la ionlangan bo’ladi va ularda 
ionlanmagan molekulalar bo’lmaydi: 
Masalan: HCl
-
↔H
+
+Cl
- 
Aktivlik. Aktivlik koeffisicnti 
Ionlarning aktivligi deganda (
a
), uning shunday samarador, tajribada 
aniqlanadigan konsentratsyasini tushunmoq kerakki, u kimyoviy reaksiyalarda 
ana shu konsentratsyasiga muvofiq ta’sir ko’rsatadi. 
Masalan: 0,l n HCl efitmasidagi H
+
va Cl
- 
ionlarining aktivligi 0,0814ga 
teng bo’lsa, bu ionlar kimyoviy reaksiyalarda konsentratsyalari 0,lg-ion/l emas, 
balki 0,0814g-ion/l ionlarning bo’lgandagi kabi ta’sir ko’rsatadi. 
Aktivlikni ionning haqiqiy konsentratsyasiga nisbati aktivlik-koeffisienti 
deyiladi: 
Bundan: a=f
a
·c. Demak ionning aktivligi uning konsentratsyasi bilan 
aktivlik koeffisientining ko’paytmasiga teng. 

---

24 
Konsentrlangan eritmalar uchun aktivlik koeffisienti birdan kichik (va 
a
>c) 
bo’ladii (1918 yil Daniya olimi N. Berrum kashf etgan) 
Kuchli elektrolitlarning 
konsentrlangan eritmalari uchun 
f
a
qiymati birdan katta bo’ladi 
f
a
≥1
1921 yilda amerika olimlari J.N.Lyuis va M.Rendallar eritmaning ion kuchi 
qonunini kashf etib, kuchli elektrolitlar nazariyasini rivojlantiradi. Bu qonunga 
binoan ayni elektrolitning aktivlik koeffisienti ion kuchi bir hil bo’lgan hamma 
suyultirilgan eritmalarda bir xil bo’ladi. Eritmaning ion kuchi (M) eritmadagi 
mavjud barcha ionlar konsentratsyalarining o’sha ion zaryadi kvadratiga 
ko’paytmasinining yarmiga teng. 
μ
1
2
⋯
С- konsentratsyalar, g-ionlar, Z-ularning zaryadlari. Eritmaning ion kuchi (µ) 
bilan aktivlik koeffisienti o’rtasidagi matematik bog’lanishni 1923 yilda P. 
Debay va E. Gyukkel topgan. Suyutirilgan eritmalar uchun quyidagi formula 
to’g’ridir: 
lg
0,5Z
μ
Yanada konsentrlangan eritmalar uchun esa: 
lg
0,5Z
√μ
1
√μ
Aktivlik haqidagi ta’limotga asosan, massalar ta’siri qonuni tenglamasiga 
ionlarning konsentratsiyasi emas, balki ularning aktivligi kirishi kerak. 
Aktivlik koeffisientlarning qiymati eritmaning ion kuchi ortishi bilan 
kamayadi, ion kuchi esa eritmadagi barcha ionlarning konsentratsiyasi va 
zaryadlariga bog’liq bo’ladi.