Mavzu. XVIII-XIX asrlarda yaponiyaning iqtisodiy rivojlanishi

 
Tayanch atamalar va iboralar: mustamlaka, metropoliya, sanoat kapitalizmi, ost-indiya 
kompaniyalari, qul savdosi, yarim- mustamlaka 
■
 
Reja: 
8.1.
 
Mustamlakachilikning tarixiy shakllari
 
8.2.
 
XVI-XVII asrlarda mustamlakachilik
 
8.3.
 
Sanoat kapitalizmi davrida mustamlakachilik
 
8.4.
 
Mustamlakalar iqtisodiyotining rivojlanishi
 
8.1.
 
Mustamlakachilikning tarixiy shakllari
 
◄
Mustamlakachilik tizimini shakllanishi xususiyatlari. Buyuk geografik kashfiyotlar 
natijasida mustamlakachilik tizimi shakllana boshlandi. Mustamlakachilik rivojlanishining bu 
bosq- ichi kapitalistik munosabatlarning shakllanishi bilan bog'liqdir. Shu davrdan boshlab 
"kapitalizm" va "mustamlakachilik" katego- riyalari uzviy bog'liq bo'lib qoldi. 
Mustamlaka - bu siyosiy va iqtisodiy mustaqillikdan mahrum bo'lgan, metropoliyaga 
qaram hududdir. Bosib olingan hudud- larda metropoliyalar kapitalistik munosabatlarni 
shakllantiradi. Bu hol Angliyaning Shimoliy Amerikadagi, Avstraliyadagi, Yangi Zellandiyadagi 
va Janubiy Afrikadagi mustamlakalarida yuz berdi. Mahalliy aholi mustamlakachilarga qarshi 
chiqa olishmadi, ular yo'q qilindi yoki rezervatsiyalarga haydab yuborildi. Mustaqil- likka 
erishilgandan so'ng ushbu mamlakatlar aholisi Yevropadan ko'chib kelgan ko'chmanchilardan 
iborat edi. 
◄
Sanoat 
kapitalizmi 
davri 
Mustamlaka 
tizimini 
rivojlanishining keyingi bosqichi XVIII asrning oxirgi choragida boshlangan va rivojlangan 
Yevropa mamlakatlarida XIX asrning o'rtalarigacha davom etgan sanoat inqilobi bilan bog'liq. 
Tovar ayirboshlash davri boshlanib mustamlaka mamlakatlarni jahon savdo ayirboshlash 
tizimiga jalb etdi. Bu ikkiyoqlama oqibat- 98

---

8-MAVZU. MUSTAMLAKACHILIK DAVRIDA SHARQ MAMLAKATLARI IQTISODIYOTI
99
ga olib keladi: bir tomondan, mustamlaka mamlakatlar metropoli- yalarning agrar-xom 
ashyo ta'minotchisiga aylanib qoldi, ikkinchi tomondan - metropoliyalar mustamlakalarning 
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini amalga oshirdi (xom ashyoni qayta ishlash bo'yicha mahalliy 
sanoat, transport, aloqa, telegraf rivojlantirildi). 
Birinchi jahon urushi boshiga kelib monopolistik kapitalizm bosqichida uchta yirik 
Yevropa mamlakatlarning mustamlaka ye- rlari shakllandi: 
Bu bosqichda jahonning hududiy taqsimlanishi yakunlandi. Yetakchi mustamlakachilik 
mamlakatlari mustamlakalarga kapi- talni olib chiqishni kuchaytirdi.