Chinor: roman / Asqad Muхtor. Toshkent: Yangi asr

171
Chinor
qilib. Juvonmarg bo‘lib ketgan begunoh bandalar 
oz bo‘ldimi shu uch kun ichida! Yigitning guli qi­
rilib ketdi, o‘sha kunlari ko‘chaga chiqqan bor­
ki, nobud bo‘laverdi, mahallalar хonavayron, bozor 
to‘pga tutildi, shahar yer bilan yakson, machitning 
minorasigacha uchib ketibdi. Bu ketayotganlarni 
хudo yarlaqab jonini saqlab qoldi. Mana bu orqa­
dagi la’natilar ham nariroqqa borib zora qaytib 
ketishsa, o‘shanda tirikchilik o‘zlariga qoladi...
Biroq oftob tikkaga chiqqan sari yurish qiyin­
lashardi. Suv yo‘q, yozi bilan qovjiragan cho‘l lo­
villay boshladi. Qariroq хotinlar darmonsizlikdan 
paranjiga chuvalashib, kalovlanib qolar, yalang 
oyoq bolalar tovoniga tikan kirib g‘ingshib yig‘lar, 
yiqilganlarni tetikroq erkaklar oyoqqa turg‘izib 
suyab borar edi.
Otliq kazaklar, – ular ko‘p emas, sakkiztacha 
edi, – cho‘lning ichkarisiga kirgan sari olomonga 
uncha e’tibor qilmay qo‘yishdi. Ular orqada qolib, 
bir nimalar kavshab, bir-birlaridan tamaki tu-
tatishar, ba’zilari yalang‘och bo‘lib olib sariq junli 
badanini oftobga solgan, orqaroqdagilari bo‘lsa, 
egarda bemalol uхlab kelishar edi. Ular bilar­
dilarki, endi bu sillasi qurigan olomon na qarshi­
lik ko‘rsata oladi, na qochishga harakat qila ola­
di, yurib tursa bo‘lgani.
Chindan ham yaydoq biyobonda podadek olo­
mon o‘z changi bilan birga siljib, tobora sekin­
lashsa hamki hamon sudralab, noma’lum man­
zillar sari hamon jilib borar edi.
Kechga yaqin otliqlar bir yerga to‘planib, to‘хtab 
qolishdi. Ularning soyalari sho‘ri chiqqan taqirda 
uzun yastanib yotardi. To‘хtashga buyruq bo‘lma­
gani uchun odamlar madori boricha bir-birini 

---

172
Asqad Muxtor
suyab oldinga siljiyverishdi. Yarim soatlardan ke­
yin sakkizta otliq uzoqda bir qora nuqtadekkina 
bo‘lib ko‘rindi, keyin esa, jo‘nab ketishdi shekilli, 
ular turgan joyda bulutdek chang muallaq turib 
qoldi. Ajab, chang bulutining bir chekkasi qip-qi­
zil edi...
– Ketishdi, Ochil, tashlab ketishdi – dedi Madu-
mar. Bolasidan judo bo‘lgandan beri endi birin­
chi marta so‘z qotgan Madumarning tovushida 
fojiaviy bir tushkunlik sezildi. Askarlarning tash­
lab ketishi go‘yo bir qayg‘u edi. Olomon orqaga 
va atrofga bir qayrilib qaradi-yu, ilgarigidek bosh 
eggancha yuraverdi, chunki atrof bo‘m-bo‘sh, 
pesdek oppoq sho‘rхok taqirlar, qovjiragan ti­
kanak, chaqirtosh qum... Hast asari yo‘q, to‘хtay­
digan joy emas edi. Olomon yuraverdi. Go‘yo ol-
dinda bir manzil bordek...
Lekin oldinda hech narsa yo‘q edi. Cho‘l, cho‘l, 
cho‘l... Bir giyoh dardida yongan o‘sha cho‘l. Ne-
ne karvonlarni yutib ketgan o‘sha o‘lik cho‘l. Kat­
ta cho‘l, Mirzacho‘l.
Olomon kichkina bir dovon oshgandan keyin 
qiyalikda gapsiz-so‘zsiz cho‘kdi. Uni go‘yo umid­
sizlik, darmonsizlik tun qorong‘isi yelkasidan 
bosib cho‘ktirdi-yu, shu bilan to tonggacha bosh 
ko‘tartirmadi. Mudhish taqdir odamlarni bir-bir­
lariga yaqinlashtirib qo‘ygan edi, tanish-nota-
nish, bir-birlariga hovur berib, g‘uj bo‘lib qotdilar, 
hech kim ahvolini gapirmadi ham, nima bo‘ladi 
deb so‘ramadi ham...
G‘ovur-g‘uvur ertalab boshlandi. Kechadan 
beri tuz totmaganliklari ham, ochliklari, tash­
naliklari ham, bundan keyingi qismatning mud­

---

173
Chinor
hishligi ham endi bilindi. Hech narsa ma’lum 
emas edi: endi nima bo‘ladi, yegulikni qayoqdan 
topishadi, nahotki shu yerda qirilib ketish ke-
rak bo‘lsa?.. Kecha, tirik qoldik deb sevinib, bu 
yog‘ini o‘ylashmagan ekan, yoppasiga halokatga 
mahkum etilganliklarini endi fahmlashdi...
Bunday sarosimada ochlik, o‘lim jadal bosib 
kelayotgandek bo‘laverdi. Odamlar yana bir necha 
soat tentirashdi, biron alaf ko‘karib ko‘ringan 
yo sizot suvi yilt etgan joyga yugurishdi, umid­
siz qay tib yana bir yerga to‘planishdi: odam bir-
biri ni topar ekan, bir-biridan doim madad izlar, 
bir-biriga muhtoj bo‘lar ekan, tarqab ketishmadi. 
Sizot suvda ko‘kargan bir parcha qamishzor pa­
nasiga makon qiladigan bo‘lishdi. Orada eng te­
tik, tadbirliroqlari Ochil taqachi bilan Madumar 
kulol edi. Ular yana bir-ikki odam bilan chiqib 
ketib, kechga yaqin qayoqlardandir bir etak bo­
shoq terib kelishdi. Uni uqalab, bolalarga ulashib 
chaynatishdi.
Kulfat tadbirkor qiladi kishini. Har kuni kim­
dir bir chora topar edi. Toshga yig‘ilgan shabnam 
ham, yumronqoziq inidagi don ham, qamish poya 
ham, sizot suv ham, qizg‘aldoq piyoz ham – ham­
masi ish bera boshladi. Ammo jonga ora kirgani 
boshoq edi. Oyog‘ida darmon bor kimsa borki, 
sahardan to oqshomgacha o‘nlab chaqirim kezib, 
qir etaklarida o‘rilgan bug‘doy poyalarini oralab, 
bir cho‘ntakmi, bir hovuchmi boshoq terib qaytar­
di. Tunlar sovuq, kunlar issiq. Ochil bilan Madu­
mar yerto‘la kovlashni buyurishdi, yerga хashak 
to‘shatishdi. Хotinlar o‘choqqa хorхas terib kelar, 
chollar qamishdan bordon to‘qib, kasallarning 

---