Berdaq nomidagi qoraqalpoq davlat universiteti

 

Ekotizimlarning biologik maxsuldorligi. 

Jamoaning  h’ayot  faoliyati  natijasida  organik  moddalar  to’planadi  va  sarf  bo’lib  turadi.  Demak,  h’ar  bir  ekotizim 

ma’lum darajada maxsuldorlikga ega. Biomassaning h’osil bo’lish tezligi - biologik mah’suldorlik deyiladi. 

Ekotizimning asosiy yoki birlamchi maxsuldorligi yashil o’simliklar tamonidan fotosintez jarayoni natijasida vaqt birligida 

to’plangan maxsulot h’isoblanadi. Masalan, fotosintez natijasida o’rmondagi o’simliklar 1 ga maydonda 5 t. organik modda h’osil 

qilsa,  bu  umumiy  yoki  yalpi  birlamchi  mah’suldorlik  deb  qaraladi.  Ammo  o’simlikning  h’ayoti  uchun  h’am  h’osil  bo’lgan 

moddalar sarf bo’ladi. Shuning uchun vaqt va maydon birligiga to’g’ri keluvchi biomassa bir oz kam bo’ladi.  

Biomassa deganda - jamoadagi barcha tirik organizmlar umumiy og’irligining yig’indisi tushuniladi. 

Oziq zanjiridagi h’amma oziqalar o’sish uchun, ya’ni biomassa to’planishi uchun sarflanmaydi. Balki uning yarimi organizm 

energiya  sarflanishini  qoniqtirish  uchun:  nafas  olishga,  h’arakat  qilishga,  ko’payishga,  tana  h’aroratini  saqlab  turishga 

sarflanadi. Bunda bitta zvenoning biomassasi keyingi zveno tamonidan to’liq qayta ishlab chiqilmaydi.  

Oziq zanjirining h’ar bir keyingi zvenosida - oldingisiga qaraganda biomassaning kamayib borishi ro’y beradi. Masalan: 1 t. 

o’simlikdan o’rta h’isobda 10 kg o’txo’r h’ayvon gavdasi massasi h’osil bo’lishi mumkin. 

Oziq  zanjirining  asosi  h’isoblangan  o’simlik  massasi  o’txo’r  h’ayvonlarning  umumiy  massasidan  doimo  bir  necha 

barobar ko’p bo’ladi. Shunday qilib, tabiatda ekologik piramida h’osil bo’ladi. 

Hosildorlik piramidasi - energiyaning ozuqa zanjirlarida sarflanish qonuniyatini ifodalaydi. 

Yuqorida bayon etilgan oziq zanjirida biomassaning kamayib borishi qoidasi grafik xolila chizilsa, u piramidani eslatadi. 

Bunday h’olat birinchi marta 1927 yil Ch. Elton tamonidan o’rganilib, Elton piramidasi yoki o’simliklar biomassasi piramidasi 

deyiladi.