Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Ўзбекистои Ресиубликаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги

биринчи мезон 
«соғлиқ» бўлиши, сўнгра одам ўз 
имкониятига қараб олдига қўйган ички ва ташқи масалаларни тўғри 
таҳлил қилган ҳамда уларни бажариш мумкин эканлигини аниқлаган 
ҳолда шахсий дастурига эга бўлмоғи лозим. Ш ундагина у барча 
мақсадларини валеологик асосда бажарган бўлади.
Инсон соғлигининг асосида унинг маънавий соғлиги ётади. Индустриал 
ишлаб 
чиқаришнинг тараққиётида, 
уни 
баҳолашда 
одам 
маънавий 
бойпигининг аҳамияти ҳам катта бўлиб, маънавий соғломлик социал прогресс 
ва иқгисодий тараққиётнинг муҳим куроли ҳамдир. Шунинг учун тараққий 
этган давлатларда соғлиқни сақлашга ажратадиган маблағлари ҳам юқори
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

даражада бўладн. Шундай экан соғлиқни саклаш учун ажратиладиган 
маблағлар ҳам, албатга ўзини бир неча баробар килиб оқлайди. Кўпчилик 
давлатларда ҳатго биринчи галда Жахон Соғлиқни сақлаш ташкилотининг 
соғлиқнинг аҳамиятига эъгибор бериб социал-иқтисодий мезон сифатида 
қарашлиги ҳам катга аҳамиятга эга. Аммо, айрим давлатларда соғлиқни 
сақлаш учун сарфланадиган маблағлар асосан клипик медицина ва 
профилактик медицинага сарфланиши кузда тупшган, ваҳоланки аслида 
соғлом одамларнинг соғлиғини сақлаш ва уни мустаҳкамлашга каратилган 
бўлиши керак.
Шундай бўлган такдирда - инсон маънавий бой, жисмонан бакувват 
булса, шундагина у ҳам ўзига, ҳам давлатга бойлик келтиради. Жамият -
давлат социал-иқтисодий мустаҳкамланади ва аксинча қайси жамиятда -
давлатда касаллик варақаси («бюллетенъ») куп бўлар экан албатта унинг 
салбий томони даражаси ҳам кўп булади. Шунинг учун бундай масалаларга 
аввало ҳар бир инсоннинг ўзи катта аҳамият бериши керак. Афсуски, баъзи 
бир кимсалар оддий - илмий асосланган «соғлом турмуш тарзи»га амал 
қилмайдилар, унинг чуқур мазмунига аҳамият бермайдилар. Натижада 
к ам ҳ ар а к атл и л н к
(гиподинамия) 
тузоғига 
илинадилар 
(1), 
тез 
қарий дилар (2), бош қалар кўплаб овкатл ан и ш ҳисобига семирнб 
кетадилар (3), қон -том ирлар склерозига учрайдилар (4), ай ри м лар 
диабет касали га мубтало бўладилар (5), дам олиш ним алигини 
гуш унмайдилар (6), ҳаётий ва иш лаб чиқари ш л ар д аги меъёрларии 
уиутадилар (7), доимо о рти қч а хатти -ҳаракатлар билаи яш ай дн л ар (8), 
невроз касал ли ги га уч рай ди лар (9), уйқусизликка дучор бўладилар (10), 
аирим ки м салар эса янада оғир-муш кул, охири-вой ва балои-оф аг 
йўлига ўз и хтиёрлари билан, билиб-бнлмасдан кадам қўядилар. Бу 
и арком ан ия (м орфинизм, токсиком ан и я, и чки л и кб озл и к - алкоголизм , 
чекиш)дир.
Оқибатда буларнинг ҳаммаси турли хил касалликларнинг келиб 
чиқишига сабаб бўлади ва албатта натижада умрнинг кисқаришига олиб 
келади.
Инсоннинг ҳаёти-яшаши унинг « С ал о м ат л и к дараж аси » билан 
боглиқ бўлиб, ундаги тараққий этиш имкониятининг омили ҳисобланади.
Инсонларнинг 
« С ал о м атл н к
ҳолати» 
эса 
кўпгина 
омил 
(фактор)ларга боғлиқ бўлиб, асосийлари қуйидагилардан иборат:
1. Биологик. Психологик (руҳий) ва насл-насабий (ирсий) хусусият.
2. М аънавий-маърифий, жисмоний ва бошқалар.
3. Табиий таъсиротлар (иқлим, об-ҳаво, атроф муҳитдаги усимликлар 
ва ҳайвонот дунёси (флора-фауналар)).
4. Атроф муҳитдаги ҳолатлар (экологик, кимёвий, физиковий, 
биологик нарсалар билан ифлослантириш).
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

5. Ижтимоий, иқтисодий, сиёсий ва бошқалар (меҳнат шароити, 
яшаш-турмуш тарзи ва б.)
6. Соглиқни сақлаш ташкилотларининг фаолияти ва бошқалар.
«Саломатлик» сўзи авваллари «бир бутунлик» деган маънони берган.
Руҳан соглом одам ўзини («Мен мазмунида») англашликка ҳаракат қилиб 
жисмонан, руҳан, эмоционал (кайфий), маънавий жиҳатлар бўйича 
сақланишга интилган. Ш унинг учун ҳам бундай кишилар буларнинг 
аҳамиятли 
эканлигига 
катта 
эътибор 
бериб 
яшашни 
назорат 
қилабилганлар ва улар одамларга ёрдам қўлини чўзганлар - саҳоватли 
бўлганлар, ва бундай хусусиятга эга бўлганлари учун ўзлари ҳам халқнинг 
ҳамда давлатнинг назарига сазовор бўлганлар.
Демак, маънавий ва руҳий саломатлик - бу ҳар бир шахснинг 
(индивидуал) саломатлигининг таркибий қисми бўлиб, бир-бири билан 
боғликдир. Шунинг учун ҳам Жаҳон Соглиқни сақлаш ташкилотининг 
уставида