A. K. Qayimov, E. T. Berdiyev dendrologiy a

54-rasm. Ipak akatsiya daraxti va gullagan novdasi.
SEZALPINLAR KENJA (C A ESA LPIN IO ID EA E) O IL A S I
Bu kenja oila vakillarining guli noto‘g ‘ri, gulqo‘rg‘oni 5 a ’zoli, 
changchisi 10 ta bo‘lib, erkin holda. Oila tarkibida 100 dan ortiq turkum 
bor. Biz quyida eng ko‘p tarqalgan gledichiya, bagryannik va bunduk 
turkumlari vakillari ustida to‘xtalib o ‘tamiz.
GLEDICHIYA (G LED ITSIA ) TURKUMI
Bu turkumning vakillari daraxt o ‘simliklardir. Barglari juft patsimon 
yoki qo‘sh patsimon bo‘lib, qishda to ‘kilib ketadi. Shoxlagan tikanlari 
bor, dukkagi uzun, yassi tuzilgan. Turkumning bitta gledichiya turi bor.
Gledichiya (Gleditsia triacantho s L.) bo‘yi 25- 30 m ga, diametri 
0,7 m ga yetadigan katta daraxt. Shox-shabbasi katta, yoyiq, siyrak, 
po‘stlog‘i silliq, qo‘ng‘ir-kul rangda, yosh novdalari va shoxlarining 
po'stlog‘i kul rang. Novda, shoxlaridagi barglar qo'ltig‘ida shoxlanib 
ketgan tikanlar bo‘ladi, bu tikanlar o ‘zgargan novdalardir. Barglari uzun 
bandli, novdalarining pastki qismidagilari juft patsimon, o ‘rta qismi- 
dagilari qo‘sh patsimon tuzilgan. Bargchalari mayda, oval shaklda, cheti 
tekis.
Gledichiya may oyida gullaydi. Gullari kichik shingilsimon to ‘pgul 
hosil qiladi. Ular mayda, tukli, gulqo‘rg ‘oni yashil rangda, xushb o ‘y, 
nektarli bo‘ladi. Ikki jinsli, ba’zan bir jinsli bo‘ladi. Dukkagining b o ‘yi

---

50 sm, ga, eni 3-4 sm ga yetadi, yetilish oldidan to‘q jigarrangga kiradi. 
Mevasining eti mazali, tarkibida fitonsid moddasi bor. Dukkagining 
ichida loviyasimon u ru g ia ri b o ‘ladi. Urug‘i endospermasiz. Po‘sti juda 
qalin va qattiq bo‘lib, urug‘ning tez unib chiqishiga to ‘sqinlik qiladi. 
Shuning uchun urug‘ini 
sepishdan oldin suvda ivitib. 
po‘sti 
zararlantiriladi. U shundagina unib chiqadi.
Gledichiya tez o ‘sadi, 120 yil yashaydi. Yon va o ‘q ildizlari yerga
1,5 m chuqur kiradi, atrofga 20 m gacha tarqaladi. U ildizdan 
bachkilaydi va to ‘nkasidan o ‘sadi. Tanasidagi tinim holatidagi 
kurtaklardan bo‘yi 15-20 sm ga yetadigan tikanlar o ‘sib chiqadi, ular 
shoxlanib ketadi va tananing hamma qismini qoplaydi, ularda barg va 
gullar mvojlanishi mumkin. 
Ayrim shakllarida tikani mutlaqo 
b o ‘lmaydi. Gledichiya chetdan changlanadi. Bundan tashqari, uning 
tikanli, tikansiz tuplari birga o ‘sadi. Shuning uchun tikansiz tuplaridan 
y ig ‘ib olingan urug‘lardan o ‘sib chiqqan nusxalarining ba’zilarida, 
odatda, uchinchi yili tikan paydo bo'ladi. Gledichiya Shimoliy 
Amerikaning Buyuk k o ila r va Preriyada hamda sharqdagi Appalachi 
to g ‘larida tarqalgan. MDHda u 150 yildan buyon ekiladi. U har xil 
yerlarda o ‘sa oladi. Y orug‘sevar, sovuqqa chidamsiz daraxt, Janubiy 
tumanlarda va Markaziy Osiyo respublikalarida yaxshi o ‘sadi. 0 ‘rmon- 
dasht mintaqasida sovuqdan zararlanadi. Lekin tikansiz shakli sovuqqa 
biroz chidamli.
Gledichiyaning yog‘ochi o ‘zakli, qattiq. 0 ‘zagi pushti-sariq, o ‘zak 
tevaragi sarg‘ish rangda. Uning yog‘ochi duradgorlikda ishlatiladi. 
Undan qurilish materiallari ham olinadi. U ihota o ‘rmon qatorlari barpo 
qilishda muhim rol o ‘ynaydi.