Pedagogika 017, 3-son Bosh muharrir

Беспалько В. П
. Слагаемые педагогические технологии. – Москва: Педагогика, 1989.
– C. 192. 

---

PEDAGOGIKA 
2017, 3-son
 
 
76 
yo‘naltirish kerak”
1
degan fikri ham ko‘rsatib turibdi. Agar o‘qituvchi faqatgina 
mavhum tushuncha va mulohazalarga tayanib, materialni o‘ta yuqori qat’iylikda 
bayon qilish yo‘lidan borsa, u holda muvaffaqiyatsizlikka uchrashi muqarrar. 
V. A. Gusevning ta’kidlashicha, matematikani o‘qitish ko‘p bosqichli bo‘lishi 
kerak, bunda har bir bosqich o‘z maqsadlariga ega bo‘lishi muhim. Bu maqsadlarni 
aniqlashda quyidagilarga rioya qilish zarur:
­
o‘quvchilarning yosh xususiyatlari; 
­
materialni o‘quvchilarning rivojlanganlik darajasiga mos keluvchi qat’iylik 
darajasida bayon qilish; 
­
ta’limning hal qilinayotgan vazifalaridan kelib chiqib, o‘rganilayotgan 
materialning hajmini aniq belgilash (bazaviy ta’lim, matematikaga ixtisoslashganlik, 
tabaqalashtirishning turli ko‘rinishlari)
2
. 
I. V. Drobisheva individuallashtirish parametrlaridan biri sifatida har bir 
o‘quvchiga xos bo‘lgan idrok etish tipini taklif qiladi: analitik, sintetik, analitik-sintetik 
(aralash). Bunday bo‘linish asosida inson ruhiyatining quyidagi xossasi yotadi: “Ba’zi 
insonlar obyektlarda, asosan, detallarni, xususiy hollarni ajratib ko‘rsatishganda uni 
yaxshi o‘zlashtirishga, ... boshqalar esa butun manzarani u yoki bu darajada 
tabaqalashtirmasdan qamrab olishga moyilroqdirlar”
3
. 
Shunday qilib, o‘qituvchi o‘quvchilari o‘zlashtirishi kerak bo‘lgan darajadagi 
materialni rejalashtirayotganda bajariladigan topshiriq va mashqlar miqdorini 
individuallashtirishi zarur, degan xulosa kelib chiqadi.
Ma’lumki, yangi materialni o‘zlashtirish sifati va tezligiga baza hisoblanadigan 
materialning o‘zlashtirilganlik darajasi jiddiy ta’sir ko‘rsatadi. Agar o‘rganilayotgan 
material faqat idrok etish va eslab qolish darajasida o‘zlashtirilgan bo‘lsa, unga 
asoslanadigan masalaning to‘laqonli o‘zlashtirilishi to‘g‘risida gapirish qiyin.
Bilim va ko‘nikmalarning o‘zlashtirilish darajasini aniqlashda I. Ya. Lerner taklif 
etgan klassifikatsiyaga tayanish mumkin. Bu klassifikatsiyaga asosan ta’lim jarayonida 
… bilim va ko‘nikmalarni o‘zlashtirish uchta pog‘onadan o‘tadi: a) ongli ravishda idrok 
etish va eslab qolish (bu narsa oddiy o‘zlashtirishda namoyon bo‘ladi); b) tanish 
hollarda va namunaga qarab qo‘llash darajasi; d) yangi, notanish hollarda ijodkorlik 
bilan qo‘llash darajasi
4
.
1