Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий университети ҳ. П. Абулқосимов, М.Ҳ. Абулқосимов иқтисодиёт қисқача изоҳли луғат «noshirlik yog‘dusi»

Маркетинг комплекси – маркетингнинг асосий назо
-
ратли -ўзгарувчан омилларининг йиғиндиси. Маълум бир 
фирма бозорда маркетинг комплексидан ўзи хоҳлаган таъ
-
сирни уйғотиш мақсадида фойдаланади.
Маркетинг мавзуи бўйича: 
Маркетинг лист – жой 
(ўрин, макон) маркетинги 
– алоҳида аниқ жойларга теги
-
шли бўлган муносабатларни ўзгартириш ёки уни қўллаб-
қувватлашга қаратилган амалий фаолият. 
Ташкилотлар 
маркетинги 
– алоҳида аниқ ташкилотларга тегишли бўлган 
вазиятни қўллаб-қувватлаш ёки ўзгартириш, шунингдек, 
мақсадли муҳит ташкил қилиш мақсадида қўлланиладиган 
амалий фаолият. 
Шахс маркетинги – айрим кишилар марке-
тинги 
– айрим шахсларга нисбатан мавжуд вазиятни қўллаб-
қувватлаш ёки уни ўзгартириш мақсадида қўлланиладиган 
амалий фаолият. 
Демаркетинг
-бозорда айрим товарларга 
талабнинг ҳаддан ташқари ўсиши натижасида корхонанинг 

---

234
ишлаб чиқариш имкониятига нисбатан қўлланиладиган чо
-
ра-тадбирлар йиғиндисидан иборат маркетингнинг бир 
тури. Демаркетингнинг мақсади харидорларни корхона им
-
кониятлари тўғрисида нотўғри фикрга боришининг олди
-
ни олишга қаратилган. 
Дифференциацияланган маркетинг 
– фарқ қилинган, даражаланган, табақалаштирилган мар
-
кетинг бўлиб, фирмаларнинг айрим бозор сегментидаги ха
-
ридорларнинг эътиборини тортиш мақсадида товарлар ху
-
сусиятини ўзгартиришга қаратилган стратегияси. Фирма 
Дифференцияланган маркетинг туфайли кўп сонли бозор 
сегментлари талабларини қондиришга эришади. 
Интен
-
сив маркетинг – 
жадал, тез, қизғин, шиддатли маркетинг 
бўлиб, сотувни рағбатлантириш мақсадида катта харажат
-
лар қилиш ва баҳоларни кўтаришга қаратилган стратегия. 
Интенсив маркетинг бозорга жуда тез чиқиш ва товар
-
ларни юқори фойда билан сотиш имконини беради. 
Ком
-
бинацияланган маркетинг
– комбинация қилинган, бирга 
қўшилган, биргаликдаги маркетинг бўлиб, маркетинг фао
-
лиятининг стандарт ва ностандарт режаларини бир-бирига 
мувофиқлаштиришга қаратилган бўлади. 
Конверсион мар
-
кетинг
– конверсияланган (кон версия қилинган, шартлари 
ўзгартирилган) маркетинг. Бу – кўпчилик харидорларнинг 
айрим товарларга нисбатан талаби сусайган ёки ёмонлаш
-
ган пайтларда қўлланиладиган маркетинг фаолиятининг бир 
тури. 
Концентрацияланган (бойитилган, тўпланган, жалб 
этилган) маркетинг – 
бир ёки ундан ортиқ бозор сегментла
-
рига эга бўлиш учун фойдаланиладиган махсус тадбирлар 
тизимидан иборат фирма стратегияси. Баъзида фирма ком
-
бинацияланган маркетингдан бир-бири билан боғланган 
ва унчалик катта бўлмаган бозорларга таъсир қилишда ҳам 
фойдаланади. 
Оммавий (дифференцияланмаган) маркетинг 
– фирманинг бозорга стандарт товарлар билан чиқишида 
қўллайдиган стратегияси. Фирма оммавий маркетинг ёрда
-
мида иложи борича кўпроқ харидорларни ўзига жалб этади. 
Халқаро маркетинг
– мамлакат ташқарисида амалга оши
-

---

235
риладиган товарлар ва хизматлар маркетинги. 
Кўп миллат
-
ли мар кетинг
– бир қатор чет давлатлардаги маркетинг жа
-
раёни. Кўп миллатли маркетинг жараёнларига «Юнилевер», 
«Шелл», «ИТТ», «Экосан», «Кока-кола» фирмалари фаолия
-
ти мисол бўла олади. Бу компаниялар бутун дунё халқларига 
яхши таниш бўлган товар белгиларига эга. 
Ижтимоий мар
-
кетинг
- ижтимоий ғоялар ва амалий ҳаракатни кишилар 
онгига сингдириш, кўрсатмалар ишлаб чиқиш, бажариш, 
ҳаётга тадбиқ этиш ва назорат қилиш жараёни. Ижтимоий 
маркетинг жараёнида кишиларга таъсир этиш ва уларда тур
-
ли хил фикрлар уйғотнш учун қуйидагиларга алоҳида эъти
-
бор берилади: бозорларни сегментлаш; харидорлар ни ўр
-
ганиш; турли хил фикрлар ишлаб чиқиш; алоқа қилишнинг 
турли хил йўлларини ахтариб топиш; фикр алмашишни йўл
-
га қўйиш; ўзлаштириш осон бўлиши учун турли хил усул
-
ларни қўллаш ва шу кабилар. 
Мақсадли маркетинг 
– бозор 
сегментларини чегаралаш; чегараланган сегментлардан бир 
ёки бир нечтасини танлаб олиш ва ҳар бир танлаб олин
-
ган сегмент учун алоҳида – алоҳида товарлар ва маркетинг 
комплексини ишлаб чиқиш жарёни. 
Пассив (суст) марке
-
тинг
-жуда кам харажатлар қилинадиган ва паст баҳолар 
ўрнатиладиган маркетинг жараёни. Бозорда рақобат куч
-
ли бўлмаганда ва унинг ҳажми жуда катта бўлганда; та
-
лаб даражаси асосан баҳога боғлиқ бўлганда; сотилаётган 
ўша товарга нисбатан харидорларнинг таассуроти ижо
-
бий бўлганда ва бошқа ҳолатларда пассив маркетинг амал 
қилади. 
Рағбатлантирадиган маркетинг 
– бозорда товар
-
ларга талаб бўлмаган вақтларда қўлланиладиган маркетинг 
тури. Масалан, ҳали харидорга маъ лум бўлмаган янги то
-
вар сотувга чиқарилганда; маҳсулотлар маънавий эскирган
-
да; бирон бир ҳудудда фойдаланишнинг иложи бўлмаган 
маҳсулотлар сотувда бўлганда
 
рағбатлантирадиган марке
-
тингга мурожаат қилинади. Рағбатлантирадиган маркетин
-
гнинг бутун фаолияти товарга бўлган талабни вужудга кел
-
тиришга қаратилади. 
Ремаркетинг 
– маҳсулотнинг ҳаддан 

---

236
ташқари кўпайиши оқибатида унга бўлган талаб пасайган 
даврда қўлланиладиган маркетинг тури. Унинг фаолияти
-
нинг асосий вазифаси – бозорда талабни жонлантиришнинг 
янги имкониятларини излаб топишдан иборат. Бунинг учун 
товарга бозор янгиликларини сингдириш; янги бозор ша
-
роитига мувофиқ фирма фаолиятини қайта кўриб чиқиш ва 
ҳоказоларни амалга ошириш талаб қилинади. 
Ривожланади
-
ган марке тинг 
– бозорда товарга нисбатан талаб жуда куча
-
яётган пайтда қўлланиладиган маркетинг тури. Ривожлана
-
диган маркетинг фаолияти вужуд га келган талабни ҳаққоний 
қондиришга, бунинг учун эса товарнинг сифат белгиларига 
ғоят катта аҳамият беришга қаратилган. 
Синов (синаш учун 
берилган) маркетинг 
– бир ёки бир неча танлаб олинган бо
-
зорда маҳсулотни сотиш ва режа доирасида талаб қандай ўз
-
гараётганини кузатишда қўлланиладиган маркетинг жараё
-
ни. Синов маркетинг жараёнида маҳсулотни холис баҳолаш 
ва келгусида янги товарлар билан оммавий равишда бозор
-
га чиқиш бўйича маркетинг фаолияти текшириб кўрилади. 
Синов сотувларда товарга нисбатан харидорларнинг фикри 
йиғилади ва у чуқур таҳлил қилинади. Ана шу таҳлил на
-
тижалари асосида товарга баъзи ўзгартишлар киритилади 
ҳамда лозим бўлса, маркетинг режаси қайта кўриб чиқилади. 
Синхромаркетинг 
– бозорда товарга бўлган талабнинг кучли 
ўзгариши (товарнинг мавсумий характерга эгалиги туфай
-
ли конъюнктуранинг пасайиши) оқибатида қўлланиладиган 
маркетинг тури. Бу пайтда синхромаркетинг талабнинг ўз
-
гаришини ҳисобга олиб, сотувнинг барқарорлигини таъ
-
минлайди. 
Стандартлаштирилган (умумий, глобал) мар
-
кетинг
– ҳар бир бозор учун ўзи жойлашган ҳудуддаги та
-
лаблар ҳисобга олингани ҳолда ишлаб чиқилган алоҳида 
режалар лозимлигини билдирувчи маркетинг стратегияси. 
Товари дифференцияланадиган маркетинг – 
турли хил хусу
-
сиятларга эга бўлган, турлича расмийлаштириладиган, турли 
хил сифатларга эга бўлган, ҳар хил ўраладиган ва шу каби 
икки ёки ундан ортиқ товарларни ишлаб чиқариш жараёни.
 

---

237
Қарши таъсир қилувчи маркетинг 
– иррационал (ақл бовар 
қилмайдиган) талаб (масалан, спиртлн ичимликлар, тама
-
ки маҳсулотлари, дори-дармонлар ва шу кабиларга) вужудга 
келган пайт да қўлланиладиган маркетинг тури. Маркетинг-
нинг бу тури баъзи маҳсулотларни ишлаб чиқаришни бекор 
қилиш, уларни савдо шохобчаларида сотувдан олиб ташлаш 
ва ўша товарни истеъмол қилмасликка қаратилган ташвиқот 
ишларини олиб бориш билан боғланган. 
Қўллаб-қувватловчи 
(кўмаклашувчи, ёрдам берувчи) маркетинг -
фирманинг 
имконияти билан талаб ўртасида мувофиқлик вужудга 
келган пайтда қўлланиладиган маркетинг жараёни. 
Қўллаб-
қувватловчи маркетинг 
бозорда товарларга бўлган талабни 
юқори даражада ушлаб туради ва унинг барқарор бўлишини 
таъминлайди; рақобатда муваффақият қозонишга олиб кела
-
ди.